05 maj Kolejna nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów – kolejne wzmocnienie modelu ochrony konsumentów

Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów ma dwa nierozerwalnie ze sobą związane cele: ochronę konkurencji i ochronę interesów konsumentów. Ochrona konkurencji wzmocniona została w poprzedniej nowelizacji ustawy, która weszła w życie 18 stycznia 2015 r. Kolejnym krokiem jest wzmocnienie kompetencji Prezesa UOKiK również w zakresie ochrony interesów konsumentów, w celu osiągnięcia synergii między tymi dwoma obszarami.

Głównym celem najnowszej nowelizacji (która weszła w życie 17 kwietnia 2016 r.) było więc zwiększenie bezpieczeństwa konsumentów na rynku usług finansowych oraz reforma systemu eliminowania z obrotu niedozwolonych postanowień wzorców umownych, a także wzmocnienie istniejącego modelu ochrony konsumentów.

Najnowsze zmiany z pewnością utrzymują dotychczasowy trend, zarówno ustawodawczy jak i orzeczniczy, ciągłego wzmacniania pozycji konsumentów poprzez poprawę narzędzi służących ich ochronie. Szczegółowe informacje o zmianach poniżej.

Nowy system kontroli postanowień wzorców umownych.

Nowelizacja istotnie zmieniła system kontroli postanowień wzorców umów zawieranych z konsumentami, przyznając uprawnienia w tym zakresie Prezesowi UOKiK.

Dotychczas system ten opierał się na kontroli sądowej – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) orzekał o uznaniu danego postanowienia wzorca umowy za niedozwolone i następnie zakazywał jego wykorzystywania. W oparciu o prawomocne orzeczenie sądu Prezes UOKiK dokonywał wpisu takiego postanowienia do rejestru klauzul niedozwolonych.

Obecnie kontrola postanowień wzorców umów przeprowadzana będzie przez Prezesa UOKiK, z zachowaniem merytorycznej kontroli nad jego decyzjami ze strony SOKiK (tak jak przy decyzjach wydawanych w sprawie kontroli koncentracji czy ochrony konsumentów). Postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone powinno być zakończone w terminie 4 miesięcy, a w sprawie szczególnie skomplikowanej – nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia.

Skuteczność wyroków dotyczących klauzul abuzywnych.

Nowelizacja rozwiała także dotychczasowe wątpliwości co do zakresu faktycznych adresatów/”beneficjentów” wyroków uznających powództwo w tego typu sprawach. Od teraz prawomocna decyzja o uznaniu postanowienia wzorca umowy za niedozwolone ma skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowę na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.

W praktyce oznacza to, że wszystkie umowy zawarte przez tego samego przedsiębiorcę na podstawie tego samego wzorca umowy będą w zakresie tego postanowienia zasadniczo nieważne – natomiast jeśli nawet przedsiębiorca korzystał z takiego samego zapisu, ale w ramach innego wzoru umowy, postanowienie to nie będzie nieważne z mocy samego prawa (konieczność osobnego postępowania).

Tajemniczy klient.

Nowością jest także instytucja tzw. „tajemniczego klienta”, pozwalająca na podjęcie przez UOKiK czynności zmierzających do zakupu towaru w celu uzyskania informacji mogących stanowić dowód w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Osoba kontrolująca będzie mogła utrwalić przebieg czynności także za pomocą urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk. Podjęcie tych czynności wymaga jednak udzielonej na wniosek Prezesa Urzędu uprzedniej zgody SOKiK, który ma obowiązek wydać postanowienie w tym zakresie w przeciągu 48 godzin.

Niezwłocznie po zakończeniu czynności, kontrolujący obowiązany jest do okazania kontrolowanemu przedsiębiorcy albo osobie przez niego upoważnionej legitymacji służbowej oraz doręczenia mu upoważnienia do przeprowadzenia kontroli i zgody sądu. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorca dowie się o kontroli dopiero po jej przeprowadzeniu.

Urząd zapewnia jednak, że nie zamierza stosować prowokacji (broszura: Nowe uprawnienia UOKiK w obszarze ochrony konsumentów po 17 kwietnia 2016 r., pytania i odpowiedzi), a przeprowadzenie czynności zmierzających do zakupu towaru ma na celu sprawdzenie, czy przedsiębiorca, w stosunku do którego istnieje podejrzenie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, rzeczywiście łamie prawo.

Nowe uprawnienia Prezesa UOKiK.

Od teraz, oprócz stosowanych już w praktyce na stronie internetowej UOKiK ostrzeżeń konsumenckich, organ będzie miał możliwość nieodpłatnego publikowania komunikatów w radiu i telewizji, dotyczących zachowań lub zjawisk mogących stanowić istotne zagrożenie interesów konsumentów.

Prezes UOKiK uzyskał także nowe uprawnienie do wydawania decyzji tymczasowych zobowiązujących przedsiębiorców do zaniechania określonych działań w toku postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w przypadku uprawdopodobnienia że dalsze stosowanie zarzucanej praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów. Decyzje takie będą miały rygor natychmiastowej wykonalności.

Prezes UOKiK będzie mógł także wyrazić pogląd w sprawie dotyczącej ochrony konkurencji i konsumentów toczącej się przed sądem powszechnym, jeśli przemawia za tym interes publiczny.

Zakaz stosowania missellingu.

Najnowsze zmiany mają także przeciwdziałać problemowi tzw. missellingu, czyli sprzedaży produktów niedopasowanych do potrzeb konsumenta. Problem ten dotyczy przede wszystkim produktów finansowych, których stopień skomplikowania znacznie ogranicza możliwość oceny ich adekwatności przez przeciętnego konsumenta.

Zmiany wzmacniają ochronę konsumenta na rynku usług finansowych, m.in. przez wprowadzenie zakazu proponowania konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji w zakresie cech tych konsumentów, lub proponowania nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru (np. oferowanie 80-letniemu klientowi produktu ubezpieczeniowego z elementem inwestycyjnym). Z uwagi na ogólną klauzulę/małą precyzyjność zapisu, może on generować wątpliwości w praktyce stosowania.

Od teraz Prezes UOKiK może w praktyce stosować nowe uprawnienia do prowadzonych kontroli i postępowań, w tym także do zapowiadanych od dłuższego czasu kontroli przedsiębiorców w zakresie przestrzegania przez nich przepisów ustawy o prawach konsumenta.