27 gru Wpływ postępowania restrukturyzacyjnego na majątek dłużnika

W ubiegłotygodniowym wpisie przybliżyliśmy, w jaki sposób upadłość wpływa na prawa majątkowe dłużnika (więcej na ten temat możecie Państwo przeczytać tutaj). Podobne, choć nie takie same reguły odnaleźć można również w Prawie restrukturyzacyjnym. Poniżej przedstawiamy, jakie konsekwencje dla mienia dłużnika niesie otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego.

 

Różne postępowania restrukturyzacyjne – różny wpływ na majątek

Jak opisywaliśmy w jednym z wpisów, prawo restrukturyzacyjne umożliwia prowadzenie czterech różnych postępowań, których wybór uzależniony jest od poziomu zadłużenia i potrzeby ingerencji w przedsiębiorstwo dłużnika. Skoro każde z postępowań restrukturyzacyjnych cechuje się innym stopniem oddziaływania na działalność zadłużonego podmiotu, tak samo odmienny jest wpływ tych postępowań na prawa majątkowe dłużnika. Tytułowy temat przedstawiony zostanie więc osobno dla każdego z postępowań restrukturyzacyjnych.

 

Postępowanie o zatwierdzenie układu

Ponieważ postępowanie o zatwierdzenie układu nie przewiduje ingerencji w przedsiębiorstwo dłużnika ani sądowej ochrony przed działaniami egzekucyjnymi wierzycieli, nie wywiera ono także wpływu na majątek dłużnika. Dłużnik nadal samodzielnie zarządza mieniem, niezależnie od faktu, że obowiązkowo zawiera umowę z nadzorcą układu, który kontroluje czynności dłużnika pod kątem ich zgodności z prawem.

Sytuacja ta zmienia się jednak nieco dopiero po wydaniu postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu. Do czasu uprawomocnienia się tego postanowienia (co może trwać od kilkunastu dni do nawet wielu miesięcy), nadzorca układu zyskuje uprawnienia nadzorcy sądowego. W dużym skrócie oznacza to, że dłużnik w tym okresie posiada ograniczone prawo dysponowania majątkiem. Szerzej te kwestie opisano poniżej, w kontekście przyspieszonego postępowania układowego i postępowania układowego, gdzie funkcja nadzorcy sądowego stanowi jeden z kluczowych elementów postępowania.

 

Przyspieszone postępowanie układowe i postępowanie układowe

Cechują się one umiarkowanym wpływem na majątek dłużnika.

Z momentem otwarcia jednego z tych postępowań, mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa oraz mienie należące do dłużnika stają się masą układową. W jej skład wchodzą zatem nie tylko przedmioty stanowiące własność dłużnika, lecz także rzeczy wykorzystywane przez niego w związku z prowadzeniu działalności gospodarczej, jak np. przedmioty leasingu, najmu lub dzierżawy.

Zarząd nad masą układową nadal przysługuje dłużnikowi, z tym jednak zastrzeżeniem, że sąd powołuje nadzorcę sądowego. Jak sama nazwa wskazuje, jego zadaniem jest nadzorowanie działań dłużnika, w tym tych związanych z jego majątkiem. O ile dłużnik może nadal samodzielnie podejmować decyzje w zakresie zwykłego zarządu, o tyle do przekroczenia tych granic bezwzględnie wymagana jest już zgoda nadzorcy sądowego.

Co to oznacza? Bez zgody nadzorcy sądowego (a czasem także bez zgody innych organów) dłużnik nie może swobodnie decydować o przeznaczeniu mienia, jeśli nie wynika to z normalnego toku działalności przedsiębiorstwa, w tym z codziennej aktywności handlowej. Aby uniknąć wątpliwości, w praktyce nadzorcy sądowi najczęściej określają po prostu próg kwotowy, powyżej którego dłużnik nie może podejmować samodzielnych decyzji.

Dłużnik powinien z rozsądkiem rozstrzygać o samodzielnym podejmowaniu decyzji, gdyż brak zgody nadzorcy sądowego skutkuje nieważnością czynności prawnej.

W wyjątkowych sytuacjach, gdy dłużnik np. nie wykonuje poleceń sędziego-komisarza, sąd może odebrać mu zarząd nad majątkiem i ustanowić zarządcę z kompetencjami tożsamymi jak w postępowaniu sanacyjnym, o czym niżej.

 

Postępowanie sanacyjne

Pozwala na najgłębszą restrukturyzację przy kompletnej ochronie przed egzekucją. Z tego względu największy jest także jego wpływ na majątek dłużnika.

Z dniem otwarcia postępowania sanacyjnego mienie służące prowadzeniu przedsiębiorstwa oraz mienie należące do dłużnika stają się masą sanacyjną. Dłużnik traci nad nią pełne prawo zarządu, a sąd w celu wykonywania tych czynności ustanawia zarządcę. Od dnia otwarcia postępowania sanacyjnego to zarządca jest zatem dysponentem mienia wykorzystywanego w przedsiębiorstwie, a prawa majątkowe dłużnika pozostają wyłącznie formalnością. Dłużnik zobowiązany jest wydać zarządcy cały majątek oraz dokumenty dotyczące działalności. Powinien on jednocześnie pamiętać, że wszelkie podejmowane przez niego czynności prawne dotyczące masy sanacyjnej będą nieważne, niezależnie od okoliczności, które im towarzyszą.

Warte zaznaczenia jest, że jeśli skuteczne przeprowadzenie postępowania wymaga osobistego udziału dłużnika, sąd może zezwolić mu na wykonywanie zarządu, jednakże w zakresie nie przekraczającym zwykłego zarządu. Oznacza to, że dłużnik może kierować przedsiębiorstwem tylko w normalnym toku działalności, a kluczowe decyzje nadal leżeć będą w gestii zarządcy.

Podsumowanie

O ile postępowania restrukturyzacyjne zmierzają do uchronienia nadmiernie zadłużonego dłużnika przed upadłością, nie oznacza to, że może on nadal bez ograniczenia dysponować przysługującym mu mieniem. W tych działaniach chodzi bowiem o wdrożenie środków restrukturyzacyjnych, ale z poszanowaniem interesów wierzycieli. Z tego względu zapewnienie dłużnikowi ochrony przed egzekucją, co stanowi istotne uszczuplenie praw wierzycieli, musi wiązać się z gwarancją, że majątek dłużnika nie ulegnie nadwyrężeniu. Gwarancję taką stanowi kontrola działalności dłużnika w zakresie jego majątku. Decydując się zatem na któreś z postępowań restrukturyzacyjnych, dłużnik powinien mieć świadomość, że przywilej sądowej restrukturyzacji może iść w parze z istotnym ograniczeniem zarządu nad jego majątkiem.