Umowy dowodowe w praktyce, czyli jak przyspieszyć postępowanie

Wczoraj, tj. 7 listopada, weszła w życie nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego, a wraz z nią przepisy przywracające postępowanie gospodarcze.

Rozwiązania przewidziane w ramach tej odrębnej procedury znacząco różnią się w porównaniu do postępowania toczonego na zasadach ogólnych. W postępowaniu tym istnieje między innymi możliwość zawierania umów dowodowych, mających na celu wyłączenie z postępowania określonych dowodów.

Jakie dowody możemy wyłączyć?

Na mocy umowy dowodowej mogą zostać wyłączone „określone dowody”. Przepisy nie wskazują, co należy rozumieć pod tym pojęciem. Uznać jednak trzeba, że w umowie dowodowej możemy wyłączyć zarówno konkretne dowody (np. dowód z zeznań świadka Adama Nowak; dowód z korespondencji mailowej z dnia 1 stycznia), jak i dowody określonego rodzaju jako takie (np. dowód z zeznań świadków; dowód z opinii biegłych). Zawierając umowę dowodową, należy więc możliwie precyzyjnie określić, jakich środków dowodowych ma ona dotyczyć. W ten sposób unikniemy wątpliwości odnośnie tego, co strony miały na myśli, formułując jej postanowienia.

O czym należy pamiętać, zawierając umowę dowodową?

Przepisy przewidują, że umowa dowodowa może zostać zawarta tylko na użytek postępowania „w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy”. Sporządzając umowę, powinniśmy więc wskazać w jej treści, jakich sporów miałaby dotyczyć (np. wszystkich postępowań wynikłych z umowy sprzedaży z dnia 31 sierpnia). Niedopuszczalne jest bowiem zawieranie umów dowodowych, które miałyby odnosić skutek co do przyszłych stosunków prawnych, jakie dopiero miałyby powstać między stronami. Nie można także zawrzeć umowy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (np. niniejsza umowa obowiązywać będzie w przypadku rozwiązania umowy najmu – takie postanowienie, stanowiące warunek, będzie skutkować nieważnością umowy dowodowej).

W jakiej formie należy zawrzeć umowę?

Przepisy przewidują, że umowę dowodową zawiera się albo na piśmie pod rygorem nieważności, albo ustnie przed sądem. Przypomnieć w tym miejscu warto, że do zachowania formy pisemnej konieczne jest złożenie własnoręcznych podpisów pod umową – niewystarczające zatem będzie przesłanie umowy faksem czy przystawienie na niej pieczątki.

W tym momencie pojawia się istotne pytanie: czy zawarcie umowy w formie pisemnej możliwe jest wyłącznie przed wszczęciem postępowania w sprawie? Wydaje się, że przepis można odczytywać w taki sposób, że strony mogą zawrzeć umowę, zachowując formę pisemną, nie tylko przed wszczęciem procesu, ale i w jego trakcie. Zawierając umowę na piśmie już w trakcie procesu, powinniśmy jednak jak najszybciej powiadomić o tym sąd – dopóki tego nie uczynimy, sąd nie będzie związany umową. Warto także zwrócić uwagę na to, że objęcie umową dowodu już przeprowadzonego nie pozbawi go mocy dowodowej.

Istnieją dodatkowo ograniczenia czasowe, w jakich możemy podnosić przed sądem, że umowa dowodowa jest nieważna (przykładowo z uwagi na zastrzeżenie w niej warunku). Zarzut nieważności powinien być podniesiony na tym samym posiedzeniu, na którym powołano się na umowę, a w przypadku powołania się na nią w piśmie, zarzut należy przedstawić w następnym piśmie lub najbliższym posiedzeniu. W razie braku reakcji, faktycznie nieważna umowa może być skuteczna, a sąd pominie objęte nią dowody.

Umowy dowodowej nie musimy sporządzać w postaci odrębnego dokumentu. Nie ma żadnych przeciwskazań, by miała ona postać rozdziału czy paragrafu zawartego w innej umowie.

Umowa dowodowa – i co dalej?

Przed zawarciem umowy należy poważnie zastanowić się nad potencjalnymi konsekwencjami dla przyszłego procesu. Musimy mieć na względzie, że wyłączając dowody celem przyśpieszenia postępowania, jednocześnie możemy pozbawić się istotnego oręża w sporze. Sąd nie będzie mógł przecież dopuścić dowodu wyłączonego umową, a w konsekwencji może okazać się, że nasze twierdzenia nie będą niczym poparte i przegramy proces.

A co w sytuacji, w której strona zawnioskuje o przeprowadzenie wyłączonego uprzednio dowodu, a druga strona nie sprzeciwi się takiemu wnioskowi bądź nawet wprost go poprze? Rozróżnić trzeba dwa przypadki. Jeśli umowa została zawarta ustnie przed sądem, będziemy mogli wówczas mówić o dorozumianej zmianie umowy. Rozstrzygająca powinna być więc przede wszystkim wola samych stron. Z kolei w sytuacji, gdy strony zawarły umowę dowodową na piśmie, to jej zmiana nie będzie możliwa bez zachowania tej formy. Przepis wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności dla zawarcia umowy, przez co forma ta – pod takim samym rygorem – jest właściwa także dla zmian umowy.

Autor: Paweł Bury

SENIOR ASSOCIATE | RADCA PRAWNY | OW LEGAL

pawel.bury@olesinski.com

Więcej