19 mar Wybór prawa właściwego dla umowy o roboty budowlane – prosty tylko z pozoru

Realizacja procesu inwestycyjnego często wymaga jednoczesnej współpracy wielu niezależnych i działających na własny rachunek podmiotów. We współczesnych realiach branży budowlanej w procesie inwestycyjnym nierzadko występuje jeden lub kilka podmiotów z innego państwa członkowskiego UE lub państwa trzeciego. Polskie spółki z branży budowlanej prężnie działają na terenie UE i nie tylko, a spółki z państw członkowskich i państw trzecich regularnie realizują roboty na terenie Polski. Przepisy którego państwa należy stosować do umów zawartych przez przedsiębiorców z różnych państw?

Prawo właściwe dla umowy o roboty budowlane

Jeżeli nie rozstrzyga tego umowa pomiędzy stronami, to zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. b rozporządzenia Rzym I[1], umowa o roboty budowlane, podlegać będzie prawu państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu (w dacie zawarcia umowy). Przepis posługuje się pojęciem „umowa o świadczenie usług”, ale na gruncie tego rozporządzenia do tego katalogu należy zaliczyć także umowę o roboty budowlane. Z kolei miejsce zwykłego pobytu to siedziba głównego organu zarządzającego lub filii, agencji albo oddziału (jeżeli usługodawca zawiera umowę w ramach ich działalności albo realizacja umowy należy do ich obowiązków).

Oznacza to, że jeżeli polska spółka zawiera umowę o roboty budowlane z podmiotem zagranicznym, działając w charakterze inwestora, a strony nie umówiły się inaczej, to zasadniczo do zawartej umowy stosujemy prawo polskie.

Powyższe reguły znajdą też zastosowanie do umowy pomiędzy wykonawcą a podwykonawcą – w tym układzie to wykonawca jest usługodawcą i to według jego siedziby będziemy określać właściwe prawo. Jeżeli wykonawca (usługodawca) ma siedzibę w Polsce, to stosujemy prawo polskie, jeżeli w innym kraju członkowskim, np. w Niemczech, wtedy stosujemy prawo niemieckie (nawet, jeżeli ewentualny spór będzie rozpoznawał polski sąd będzie on musiał interpretować umowę według przepisów prawa niemieckiego).

Prawo będące w najściślejszym związku z umową

Wyjątkowo umowa nie będzie podlegała prawu właściwemu dla miejsca stałego pobytu lub siedziby usługodawcy, jeżeli z okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że pozostaje w znacznie ściślejszym związku z prawem innego państwa – wtedy należy stosować to prawo. O silnym powiązaniu umowy z porządkiem prawnym danego państwa stanowić może m.in. miejsce wykonania umowy, siedziby obu partnerów, udział urzędnika danego państwa przy jej zawieraniu (np. notariusza). Dokonując oceny należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności danego stanu faktycznego i pamiętać o wyjątkowym charakterze tego postanowienia.

Wybór prawa w umowie

W umowie o roboty budowlane strony mogą postanowić według swojego uznania, jakie prawo należy stosować do umowy pomiędzy nimi albo do jej części. Dla większości umów, które dotyczą robót na terytorium Polski, strony wybierają prawo polskie. Jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby wybrały prawo innego państwa. Co więcej, może to być prawo państwa innego niż te, w których swoje siedziby mają strony umowy. W dużym uproszczeniu: spółka niemiecka i spółka polska, które zawierają ze sobą umowę mogą ustalić, że do jej realizacji stosować będzie się prawo czeskie. Strony mogą także wybrać prawo państwa spoza UE – np. prawo Stanu Nowy Jork.

Ograniczenia swobody wyboru prawa

Zasada swobody wyboru prawa na gruncie rozporządzenia Rzym I ma jednak kilka ograniczeń.

Po pierwsze, jeśli wszystkie elementy stanu faktycznego (np. siedziby stron, miejsce spełnienia świadczenia) zlokalizowane są w jednym państwie (brak elementu obcego np. umowa zawarta jest przez austriackie spółki i dotyczy robót wykonywanych w Austrii), strony będą zobowiązane stosować przepisy bezwzględnie obowiązujące w prawie tego państwa, nawet jeśli w umowie określiły inne prawo właściwe.

Na tej zasadzie do robót wykonywanych w Polsce, pomimo wyboru innego prawa zastosowanie znaleźć mogą polskie przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę o roboty budowalne (np. o solidarnej odpowiedzialności za zapłatę wynagrodzenia podwykonawców). Na tych samych zasadach należy stosować przepisy prawa wspólnotowego, jeżeli strony wybrały dla swojej umowy prawo państwa trzeciego (spoza UE), a wszystkie elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego zlokalizowane są w jednym lub więcej niż jednym państwie członkowskim.

Kolejne ograniczenie swobody wyboru prawa dla umowy o roboty budowlane stanowią przepisy państwa członkowskiego, które wymuszają swoje zastosowanie. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to takie, które stanowią na tyle istotny element ochrony interesów publicznych danego państwa (np. organizacja polityczna/ społeczna / gospodarcza), że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z rozporządzeniem Rzym I (na zasadach ogólnych lub na podstawie wyboru).

Jakie to przepisy? W Polsce będą to np. przepisy prawa zamówień publicznych lub przepisy ustawy o partnerstwie publicznoprawnym. Do umów o roboty budowlane zawartych i realizowanych w Polsce przepisy tych ustaw znajdą zastosowanie, nawet jeżeli strony wybiorą prawo obce (np. prawo niemieckie) i niektóre elementy stanu faktycznego zlokalizowane będą poza polską (np. generalny wykonawca będzie spółką niemiecką).

Zakres stosowania prawa obcego

Całe omawiane zagadnienie jest zatem proste jedynie z pozoru. Warto jeszcze przed przystąpieniem do umowy, w której pojawia się element obcy, gruntownie przeanalizować kwestię prawa właściwego lub uregulować ją wyraźnie w umowie. Zgodnie z rozporządzeniem Rzym I prawo właściwe ma zastosowanie w szczególności, chociaż nie wyłącznie, do:

• wykładni umowy;
• wykonywania wynikających z niej zobowiązań;
• w granicach uprawnień przyznanych sądowi przez prawo procesowe, skutków całkowitego lub częściowego niewykonania tych zobowiązań, łącznie z określeniem wysokości szkody, w zakresie, w jakim rozstrzygają o tym przepisy prawa;
• różnych sposobów wygaśnięcia zobowiązań oraz przedawnienia i utraty praw wynikających z upływu terminów;
• skutków nieważności umowy.

Prawo obce może inaczej regulować np. czas przedawnienia roszczeń lub zasady odpowiedzialności za wynagrodzenie podwykonawców i dalszych podwykonawców.

Zawierając umowę warto zastanowić się nad wyborem prawa

Właściwe prawo będzie miało kluczowe znaczenie dla sposobu realizacji umowy oraz konsekwencji jej niewykonania, a w razie ewentualnego sporu pomiędzy stronami umowy, nabierze znaczenia krytycznego. Przygotowanie odpowiednich klauzuli umownych poprzedzone dogłębną analizą ryzyk i możliwości związanych z wyborem oraz stosowaniem prawa, pozwoli ograniczyć niebezpieczeństwa związane z realizowaniem inwestycji w środowisku międzynarodowym.

Nie należy przy tym zapominać o ustaleniu właściwości sądu konkretnego państwa. Zastosowanie do umowy prawa danego państwa nie oznacza, że ewentualny spór związany z wykonywaniem tej umowy będzie rozpoznawany przez sąd tego samego państwa, ale to już temat na kolejny wpis na blogu, na który serdecznie zapraszamy.

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I)