28 maj Gotówka prawem konsumenta, czyli proponowane zmiany chroniące tradycyjną formę płatności
Prezydent RP wystąpił z inicjatywą legislacyjną zmian w ustawie o usługach płatniczych. Zgodnie z nowelizacją odbiorca płatności nie może uzależniać zawarcia z konsumentem umowy świadczenia usługi lub sprzedaży towaru od dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej. Przedsiębiorca nie będzie też mógł odmówić przyjęcia zapłaty, gdy konsument uiszcza ją gotówką.
Sprzeczne interpretacje na temat płatności
Dotychczasowe przepisy były w tym obszarze niejednoznaczne. Z jednej strony wskazywano, że nie można całkowicie wyłączyć płatności gotówkowych i sprzedawca musi taką płatność przyjąć (interpretacja prokonsumencka). Z drugiej strony podnoszono, że przy zachowaniu pewnych warunków możliwe jest ograniczenie płatności wyłącznie do zapłaty kartą oraz brak jest precyzyjnych przepisów zakazujących taką praktykę (interpretacja probiznesowa). Ten dysonans zauważa projektodawca, twierdząc, że brak jest wyraźnego przesądzenia w przepisach prawa o akceptacji obowiązku prawnego środka płatniczego, którym są banknoty i monety.
Ideą nowelizacji jest przy tym potrzeba zapewnienia możliwości korzystania przez wszystkich konsumentów z preferowanych przez nie form płatności, w tym zapłaty gotówką. Chodzi jednocześnie o wprowadzenie do polskiego systemu prawnego powszechnego obowiązku akceptacji gotówki w rozliczeniach B2C, będącego dla konsumenta alternatywą w zakresie formy zapłaty.
Ochrona wrażliwych grup społecznych
Z uzasadnienia do nowelizacji wynika m.in. że gotówka pozostaje dominującym sposobem płatności w strefie euro – nadal używa się jej w przypadku 78% wszystkich transakcji. Z danych Komisji Europejskiej wynika, że w Unii Europejskiej nadal ok. 30 mln osób dorosłych nie posiada rachunku bankowego[1]. W Polsce również część społeczeństwa kwalifikuje się jako osoby tzw. nieubankowione – szacuje się, że to około 11,5% pełnoletnich Polaków. Z kolei 18,3% Polaków nie posiada karty płatniczej[2].
Projektowane przepisy mają zapobiegać powiększaniu się osób wykluczonych cyfrowo. Wzorując się na rozwiązaniach przyjętych w innych europejskich państwach wskazuje się, że obowiązek akceptacji gotówki ma na celu ochronę grup społecznych, dla których płatność gotówkowa pozostaje kluczowa. Należą do nich szczególnie osoby starsze, niepełnosprawne, imigranci, obywatele podatni na zagrożenia społeczne, bezdomni oraz inni mający ograniczony dostęp do usług cyfrowych.
Niezależnie od względów społecznych, zapewnienie odpowiedniego dostępu do usług gotówkowych ma także sprzyjać ułatwieniu niezakłóconego funkcjonowania używania gotówki, tym samym skutkiem regulacji ma być prawidłowość funkcjonowania systemu płatniczego.
Inicjatywa zmian w przepisach ustawy o usługach płatniczych będzie rozwiewała istniejące niejasności prawne, a tym samym potencjalne ryzyko dotyczące np. możliwości naruszenia interesów konsumentów i zagrożenia karą pieniężną ze strony UOKiK. Z pewnością takie doprecyzowanie może stanowić utrudnienie dla przedsiębiorców preferujących płatności elektroniczne, trzeba jednak mieć na względzie potrzebujące grupy społeczne, jakimi są np. seniorzy.
Wyjątki, czyli kiedy tylko bez gotówki
W propozycji wskazane są wyjątki od respektowania obowiązku – dotyczą działalności e-commerce, miejsc prowadzenia działalności bez obecności personelu oraz imprez masowych (np. festiwale muzyczne) – jeśli organizator zamieści taką informację. Jednocześnie zmiana podkreśla, że przyjmujący płatność (na gruncie nowelizowanej ustawy – akceptant) nie może nakładać ani pobierać jakichkolwiek dodatkowych opłat z tytułu zapłaty gotówką ani różnicować ceny w zależności od formy uiszczenia należności. Ostatnie ograniczenie nie zakazuje jednak żądania opłaty za skorzystanie z określonego instrumentu płatniczego – co jest przepisami dozwolone.
Będziemy śledzili losy inicjatywy legislacyjnej Prezydenta oraz informowali Państwa o postępach zmian w prawie. Komunikat Prezydenta jest dostępny tutaj.
[1] Zgodnie z Komunikatem Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie unijnej strategii w zakresie płatności detalicznych – do pobrania na stronie https://ec.europa.eu/transparency/documents-register/detail?ref=COM(2020)592&lang=PL
[2] Zgodnie z badaniem NBP zrealizowanym na reprezentatywnej próbie 1265 mieszkańców Polski w wieku od 15 lat. Raport „Zwyczaje płatnicze w Polsce w 2020 r.” dostępny na stronie https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/aktualnosci/wiadomosci_2021/zwyczaje-platnicze.html