07 lip Sąd administracyjny jednak zbada podstawy wszczęcia postępowania karnoskarbowego

Znamy już treść uzasadnienia uchwały siódemkowej z 24 maja 2021 r.[1], w której NSA potwierdził, że sądy administracyjne są uprawnione do weryfikacji, czy wszczęcie postępowania karnoskarbowego miało charakter instrumentalny i pozorny, a więc czy służyło wyłącznie zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Z punktu widzenia podatnika przedawnienie zobowiązań podatkowych ma kluczowe znaczenie –  pozwala na ograniczenie w czasie możliwości egzekwowania przez organy podatkowe zapłaty podatku. Tym samym podatnik zyskuje pewność, że jego rozliczenia podatkowe za okresy przedawnione nie będą już kwestionowane.

Przedawnienie zobowiązania podatkowego

Co do zasady, zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Ustawodawca przewidział jednak wyjątki umożliwiające przerwanie biegu terminu przedawnienia (np. poprzez zastosowanie środka egzekucyjnego[2]) lub jego zawieszenie (np. poprzez wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe[3]).

Korzystając z tych regulacji, gdy postępowanie podatkowe jest w toku, a zbliża się termin przedawnienia zobowiązania podatkowego (czyli zazwyczaj pod koniec roku), organy podatkowe podejmują działania mające na celu wydłużenie terminu na wydanie rozstrzygnięcia. Tym samym dość powszechną praktyką w ostatnich latach stało się wszczynanie postępowań karnoskarbowych. Takie działania organów podatkowych były różnie oceniane przez sądy. Z jednej strony pojawiały się orzeczenia, w których wskazywano na brak podstaw prawnych do weryfikacji zasadności i momentu wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Z kolei według przeciwnego poglądu kontrola sądów administracyjnych powinna obejmować także ocenę, czy nie doszło do sztucznego/ instrumentalnego wykorzystania instytucji wszczęcia postępowania karnego skarbowego.

Korzystna dla podatników uchwała NSA?

Za drugą ze wskazanych linii orzeczniczych opowiedział się w uchwale Naczelny Sąd Administracyjny (pisaliśmy o tym tutaj). Zdaniem Sądu obok kwestii formalnych, należy zbadać również – czywszczęcie postępowania karno-skarbowego nie miało charakteru instrumentalnego. Już sam moment wszczęcia postępowania, czylizbliżająca się data przedawnienia zobowiązania, może budzić wątpliwości, dlatego wyjaśnienie tego zagadnienia powinno znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu decyzji podatkowej. Takie działanie z jednej strony ma zagwarantować podatnikowi, że postępowanie podatkowe jest prowadzone w sposób budzący zaufanie, a z drugiej strony zamieszczenie tej informacji w decyzji pozwoli sądowi na dokonanie oceny prawidłowości zastosowania tej instytucji.

Dodatkowo NSA wskazał przykładowe okoliczności, które powinny zostać uwzględnione przez sądy administracyjne w toku analizy. Mowa tu o:

• oczywistym braku przyczyn podmiotowych lub przedmiotowych lub istnieniu negatywnych przesłanek procesowych, wymienionych w art. 17 § 1 KPK,
• braku realnej aktywności organów postępowania przygotowawczego po wszczęciu postępowania karnoskarbowego.

Uchwała NSA niewątpliwie jest korzystna dla podatników, przy czym jej skutki mogą mieć dwojaki charakter. Z jednej strony może dojść do ograniczenia wszczynania fikcyjnych postępowań karnoskarbowych, a z drugiej – dla uwiarygodnienia podjętych już działań – może dojść do zwiększenia aktywności procesowej organów w toku postępowań karno-skarbowych.

W świetle powyższego zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, budzi wiele wątpliwości i może prowadzić do nadużyć, na co od lat zwracają uwagę podatnicy i ich pełnomocnicy. Na razie nie można jednak liczyć na wsparcie ze strony ustawodawcy i zmianę wątpliwych regulacji. W odpowiedzi na interpelację[4] Minister Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej wskazał, że obecnie przed Trybunałem Konstytucyjnym zawisły trzy sprawy[5] dotyczące zbadania konstytucyjności art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej i podejmowanie prac legislacyjnych przed ich rozpatrzeniem jest przedwczesne. Biorąc pod uwagę, że w odniesieniu do jednej z wspomnianych spraw, wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich pochodzi jeszcze z 2014 r., na formalne uregulowanie kwestii wszczynania postępowań karno-skarbowych w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, możemy jeszcze trochę poczekać.

[1] sygn. akt I FPS 1/21

[2] art. 70 § 4 OP

[3] art. 70 § 6 pkt 1 OP

[4] Interpelacja nr 24281 z dnia 31 maja 2021 r.

[5] sygn. akt K 31/14, SK 100/19, SK 122/20