02 gru (R)Ewolucja w zatrudnianiu cudzoziemców (cz. II)

W ostatnim wpisie informowaliśmy o istotnych zmianach w przepisach dotyczących legalizacji zatrudnienia i pobytu cudzoziemców w Polsce¹. W pierwszej części artykułu omówiliśmy planowane zmiany w zakresie oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi oraz procedury wizowej.  

Dziś kontynuujemy wątek projektowanej nowelizacji – tym razem pod lupę bierzemy zmiany dotyczące zezwoleń na pracę oraz zezwoleń na pobyt czasowy. 

Uproszczenia w zakresie zezwoleń na pracę oraz zezwoleń jednolitych 

W obecnym stanie prawnym, każda zmiana warunków zatrudnienia wymaga uzyskania nowego zezwolenia na pracę (za wyjątkiem zastąpienia umowy cywilnoprawnej umową o pracę). Opublikowany projekt ustawy przewiduje natomiast, że wystąpienie o wydanie nowego zezwolenia nie będzie konieczne również w przypadku: 

• zmiany nazwy stanowiska, na jakim cudzoziemiec wykonuje pracę, przy jednoczesnym zachowaniu zakresu jego obowiązków,   
• zwiększenia wymiaru czasu pracy, przy jednoczesnym proporcjonalnym zwiększeniu wynagrodzenia. 

Jest to dobra wiadomość, przede wszystkim dla przedsiębiorstw o mocno rozbudowanej i sformalizowanej strukturze wewnętrznej. Często dochodzi w nich do zmian nazewnictwa stanowisk czy też awansów niezwiązanych ze zmianą zakresu obowiązków (a wynikających np. z osiągnięcia określonego stażu pracy).  

Do tej pory dla wprowadzenia tego typu zmian konieczne było uzyskanie nowego zezwolenia na pracę, co „zamrażało” ich wdrożenie na wiele miesięcy. Po wejściu w życie nowelizacji, modyfikacja wskazanych powyżej warunków zatrudnienia możliwa będzie w ramach tego samego zezwolenia na pracę.  

Uproszczone zezwolenia jednolite  

Projekt ustawy przewiduje analogiczne uproszczenie w zakresie zezwoleń na pobyt czasowy i pracę, czyli tzw. „zezwoleń jednolitych”. W obecnym stanie prawnym, zmiana nazwy stanowiska (także niezwiązana ze zmianą zakresu obowiązków) czy też zwiększenie wymiaru czasu pracy przy jednoczesnym proporcjonalnym zwiększeniu wynagrodzenia, wymagają uzyskania przez cudzoziemca decyzji o zmianie posiadanego zezwolenia jednolitego². Przepisy w zmienionym kształcie pozwolą natomiast na wprowadzanie powyższych zmian bez ingerencji w treść zezwolenia jednolitego. 

W odniesieniu do zezwoleń na pracę, projekt przewiduje również możliwość wykonywania pracy w ramach posiadanego zezwolenia, w przypadku cudzoziemców objętych (czasowym) obniżonym wymiarem czasu pracy na podstawie: odrębnych przepisów, m.in.:  

• przepisów szczególnych związanych z pandemią COVID-19;  
• przepisów ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy;  
• przepisów Kodeksu pracy przewidujących możliwość zawarcia porozumienia pomiędzy pracodawcą a pracownikami o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia).  

Analogicznej regulacji nie przewidziano jednak w odniesieniu do zezwoleń na pobyt czasowy. 

Zmiana pracodawcy a zezwolenie jednolite 

Projektowana nowelizacja przewiduje również zmianę postępowania w przypadku cudzoziemców, posiadających zezwolenie jednolite na pobyt czasowy i pracę, którzy zamierzają zmienić pracodawcę.  

Do tej pory zmiana podmiotu powierzającego wykonywanie pracy wymagała uzyskania przez cudzoziemca nowego zezwolenia.  Po wejściu w życie zmian, możliwa będzie zmiana posiadanego zezwolenia. Złożenie wniosku o taką zmianę w terminie 15 dni roboczych od zakończenia dotychczasowego zatrudnienia uważane będzie za równoważne z dokonaniem przez cudzoziemca obowiązkowego zawiadomienia o utracie pracy. Warto jednak mieć na uwadze, że zmiana będzie dopuszczalna wyłącznie w ramach okresu ważności pierwotnego dokumentu, wobec czego w przypadku zezwoleń, których okres ważności zbliża się ku końcowi, korzystniejsze może okazać się wystąpienie o wydanie nowego zezwolenia.  

Doprecyzowana zostanie także procedura zmiany zezwolenia. Wniosek o zmianę zezwolenia jednolitego składany będzie na urzędowym formularzu i będzie podlegał opłacie w wysokości 220 zł, a więc połowy wysokości opłaty za wydanie zezwolenia jednolitego. 

Nowe warunki wydania zezwoleń 

Projekt zawiera także propozycję zmiany warunków wydania zezwolenia jednolitego na pobyt czasowy i pracę oraz zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (tzw. „niebieskiej karty UE”). 

Obecnie do warunków wydania zezwolenia jednolitego na pobyt i pracę należy: 

• posiadanie przez cudzoziemca źródła stabilnego i regularnego dochodu wystarczającego na pokrycie kosztów utrzymania siebie i członków rodziny (tj. dochodu na członka rodziny wyższego niż dochód uprawniający do świadczeń z pomocy społecznej); 
• posiadanie zapewnionego miejsca zamieszkania³. 

Zgodnie z projektem nowelizacji, w miejsce powyższych przesłanek zostanie wprowadzony jeden warunek otrzymywania przez cudzoziemca wynagrodzenia (lub – w przypadku cudzoziemców wykonujących pracę u kilku pracodawców – sumy wynagrodzeń) w miesięcznej wysokości nie niższej niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę – niezależnie od wymiaru czasu pracy i rodzaju stosunku prawnego stanowiącego podstawę wykonywania pracy. Zatem aby uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, nawet cudzoziemiec zatrudniony na niepełny etat lub na podstawie umowy zlecenia będzie musiał otrzymywać wynagrodzenie w wysokości co najmniej wynagrodzenia minimalnego (w 2022 r. będzie to 3 010 zł brutto). Może to prowadzić do problemów w legalizacji pobytu cudzoziemców zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy lub też do dyskryminacji płacowej polskich pracowników w tym zakresie. 

Niebieskie karty UE 

Zmianie ulegną także warunki wydania zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji. Wydanie niebieskiej karty UE uzależnione będzie od otrzymywania wynagrodzenia brutto nie niższego niż 150% kwoty przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. W obecnym stanie prawnym, do oceny spełnienia powyższego warunku bierze się pod uwagę przeciętne wynagrodzenie w roku poprzedzającym zawarcie umowy z cudzoziemcem⁴. Po wejściu w życie zmian, uwzględniana będzie wysokość przeciętnego wynagrodzenia w roku poprzedzającym złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia. Zmiana ta może mieć szczególne znaczenie dla licznych cudzoziemców, którzy wnioskują o niebieską kartę UE dopiero po kilku latach pracy w Polsce. 

Pierwszeństwo dla przedsiębiorców prowadzących strategiczną działalność 

Projektowana ustawa zawiera propozycję wprowadzenia przepisów przewidujących pierwszeństwo w rozpatrywaniu spraw o wydanie zezwoleń na pracę, a także zezwoleń jednolitych na pobyt czasowy i pracę, na rzecz przedsiębiorców prowadzących działalność o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki.  Minister właściwy do spraw gospodarki będzie mógł ogłosić wykaz takich podmiotów w drodze rozporządzenia.  

Uzasadnienie projektu ustawy nie zawiera szczegółowych informacji co do kryteriów, według których wskazywane będą podmioty o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki. Mając jednak na uwadze wykaz przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym, obowiązujący obecnie w ramach odrębnych przepisów, można spodziewać się, że w zestawieniu znajdą się np. spółki energetyczne, farmaceutyczne, koncerny paliwowe, zakłady chemiczne, producenci sprzętu wojskowego, przedsiębiorcy prowadzący działalność pocztową, telekomunikacyjną czy nadawczą oraz zajmujący się eksploatacją portów morskich i lotniczych. 

Terminy rozpatrzenia wniosków o zezwolenie na pobyt czasowy 

Do tej pory ustawa o cudzoziemcach nie przewidywała jednolitego terminu rozpatrzenia spraw o wydanie zezwolenia na pobyt czasowy.  

W zależności od deklarowanego celu pobytu, stosowane były: 

• ogólne terminy wynikające z kodeksu postępowania administracyjnego – w odniesieniu m.in. do zezwoleń na pobyt czasowy i pracę czy też zezwoleń na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, lub  

• terminy określone przez szczególne przepisy odnoszące się do poszczególnych typów zezwoleń – w przypadku m.in. zezwoleń na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa czy zezwoleń dla stażysty. 

Projektowana nowelizacja zawiera propozycję wprowadzenia jednolitego terminu dla wszystkich postępowań o wydanie zezwoleń na pobyt czasowy, liczącego 60 dni od dnia, w którym nastąpiło ostatnie z następujących zdarzeń:  

• cudzoziemiec spełnił obowiązek osobistego stawiennictwa w urzędzie (nie dotyczy zezwoleń dotyczących przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa);  

• cudzoziemiec złożył kompletny (pozbawiony braków) wniosek o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy,  
• cudzoziemiec przedłożył aktualne fotografie oraz dokumenty potwierdzające dane i okoliczności wskazywane we wniosku (lub bezskutecznie minął termin na ich przedłożenie). 

Proponowany termin rozpatrzenia sprawy w postępowaniu odwoławczym wynosi natomiast 90 dni. 

Czy wprowadzenie szczególnego terminu załatwienia spraw o wydanie zezwoleń na pobyt czasowy zmobilizuje urzędy do ich sprawniejszego rozpatrywania? Niestety w naszej ocenie jest to mało prawdopodobne. Dotychczas funkcjonujące terminy wynosiły, w zależności od typu zezwolenia, od 1 miesiąca do 90 dni, a więc nie różniły się one znacząco od proponowanego terminu 60-dniowego. Jednocześnie, w większości przypadków urzędy rażąco przekraczały ustawowy termin zakończenia postępowania.  

Co więcej, w przypadku, gdy wniosek o wydanie zezwolenia składany jest drogą pocztową lub na dzienniku podawczym urzędu, to urząd wzywa cudzoziemca do osobistego stawiennictwa w określonym terminie celem pobrania odcisków palców. Niejednokrotnie ma to miejsce dopiero kilka miesięcy po złożeniu wniosku. W takim wypadku, po wejściu w życie nowelizacji, termin rozpatrzenia sprawy rozpocznie bieg dopiero od dnia osobistego stawiennictwa, co paradoksalnie może jeszcze wydłużyć postępowanie. Jednocześnie, przed odbyciem wyznaczonej wizyty cudzoziemca w urzędzie – choćby nie była ona wyznaczana nawet przez wiele miesięcy – nie będzie możliwe złożenie ponaglenia w związku z bezczynnością organu, gdyż możliwość ta uzależniona jest od upływu przewidzianego terminu rozpatrzenia sprawy. Ewentualne ponaglenie będzie można oprzeć jedynie na zarzucie przewlekłości postępowania (tj. prowadzenia go dłużej, niż to konieczne) – w tym przypadku jednak organ ma znacznie szersze pole do obrony. 

Zmiany w zezwoleniach na pracę sezonową 

Projektowana nowelizacja przewiduje również niewielkie zmiany w zakresie zezwoleń na pracę sezonową.  

Do tej pory, postępowanie o wydanie zezwolenia na pracę sezonową ulegało umorzeniu z mocy prawa, jeżeli pracodawca nie przedstawił kopii ważnego dokumentu pobytowego cudzoziemca (np. wizy) w terminie 120 dni od dnia dokonania wpisu do ewidencji wniosków⁵. Po uchwaleniu zmian, umorzenie postępowania będzie miało miejsce: 

• po upływie 120 dni od dnia rozpoczęcia pracy określonego we wpisie do ewidencji wniosków (a nie – jak dotychczas – od dnia dokonania wpisu); 
• w dniu upływu terminu zakończenia pracy określonego we wpisie do ewidencji wniosków; 
• w dniu 31 grudnia roku kalendarzowego, w którym cudzoziemiec miał wykonywać pracę. 

Ponadto, złagodzone zostaną warunki wydania zezwolenia na pracę sezonową w zakresie niekaralności pracodawcy. Ponowne prawomocne ukaranie pracodawcy, który w ciągu ostatnich dwóch lat został uznany za winnego popełnienia wykroczenia polegającego na nielegalnym powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi, nie będzie stanowiło przesłanki odmowy wydania zezwolenia na pracę sezonową. Przesłanka ta w dalszym ciągu będzie natomiast obowiązywać w odniesieniu do „zwykłych” zezwoleń na pracę.  

Co z trwającymi postępowaniami? 

Liczne zmiany w obowiązujących regulacjach powodują niepewność co do przepisów, które należy stosować w postępowaniach wszczętych, a niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji. Co więcej, w odniesieniu do wniosków złożonych przed 1.01.2021 r., projekt przewiduje także szczególny tryb udzielania zezwoleń jednolitych, mający na celu umożliwienie szybkiego zakończenia postępowań prowadzonych długotrwale ze względu na ograniczenia w funkcjonowaniu urzędów związane z trwającą pandemią COVID-19.  

W kolejnej, ostatniej części naszej analizy przyjrzymy się więc projektowanym przepisom przejściowym i w praktyczny sposób omówimy zasady prowadzenia postępowań wszczętych, lecz niezakończonych przed wejściem w życie ustawy.