25 mar Business judgement rule – nowa zasada dla S.A. i sp. z o.o.
W tym roku planowane są zmiany przepisów w ramach jednej z największych nowelizacji Kodeksu spółek handlowych (KSH).
W części dotyczącej spółki akcyjnej i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością dodane zostaną zasady odpowiedzialności organów tych spółek w kontekście tzw. business judgement rule. Czym jest zasada biznesowej oceny sytuacji i jakie wprowadza konsekwencje dla spółek – odpowiadamy w artykule.
Normatywne ujęcie zasady business judgement rule
Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie do projektu znowelizowanej ustawy zasady biznesowej oceny sytuacji (z ang. business judgement rule), na podstawie której:
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną spółce, wskutek decyzji organów, które okazały się błędne, może zostać wyłączona, jeżeli została ona podjęta w graniach uzasadnionego ryzyka.
Zdaniem ustawodawcy, wyrażonym w uzasadnieniu projektu ustawy: dzięki nowelizacji, członkowie organu, którzy starannie i lojalnie wykonywali swoje obowiązki, i którzy zdecydowali się na podjęcie przez spółkę ryzyka, zyskają ochronę na wypadek, gdyby ex post okazało się, że decyzja była nietrafna i doprowadziła do wyrządzenia spółce szkody[1].
Czym jest business judgement rule?
Instytucja business judgement rule wywodzi się z anglosaskich systemów prawnych (common law). Obowiązuje również w ustawach lub kodeksach wielu innych państw, m.in.: Austrii, Niemczech, Czechach, Chorwacji, Hiszpanii, Portugalii, Słowacji czy Rumunii.
Zasada biznesowej oceny sytuacji wiąże się z uznaniem, że za każdą biznesową decyzją stoi pewne ryzyko niepowodzenia. Z tego powodu, funkcjonariusze spółki powinni móc uwolnić się od odpowiedzialności za niekorzystny rezultat decyzji, jeżeli proces podjęcia tej decyzji został przeprowadzony prawidłowo.
Ujednolicenie zasad odpowiedzialności w spółkach kapitałowych
Warto zwrócić uwagę, że propozycja normatywnego ujęcia zasady biznesowej oceny sytuacji w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej stanowi odzwierciedlenie wprowadzonych w lipcu ubiegłego roku przepisów o prostej spółce akcyjnej, które ujednolicają wzorzec odpowiedzialności w spółkach kapitałowych:
- Członek organu powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki.[2]
- Członek organu nie narusza obowiązku dołożenia należytej staranności, jeżeli, postępując w sposób lojalny wobec spółki, działa w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.[3]
O prostej spółce akcyjnej pisaliśmy szczegółowo w ramach cyklu Prosto o PSA.
Dotychczasowe zasady odpowiedzialności w spółkach kapitałowych
Zgodnie z dotychczas obowiązującymi zasadami, członkowie zarządu / rady nadzorczej odpowiadają za szkodę wyrządzoną zaniechaniem lub działaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami umowy/statutu spółki, chyba że nie ponoszą winy. Przy wykonywaniu swoich obowiązków powinni dołożyć również staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności[4].
KSH do tej pory nie regulowało wprost zasad odpowiedzialności za naruszenie obowiązków, zwłaszcza w przypadku, gdy zachowanie członka zarządu / rady nadzorczej stanowiło zawinione działanie, które w konsekwencji doprowadziło do wyrządzenia spółce szkody, ale nie naruszało bezpośrednio przepisu prawa lub umowy spółki.
Co na to orzecznictwo?
Jeszcze do niedawna sądy powszechne uznawały, że samo uchybienie obowiązkowi dołożenia należytej staranności w podejmowaniu czynności przez członków organu spółki nie stanowi działania sprzecznego z prawem. W konsekwencji, wobec braku normy prawnej, członek zarządu, który nie dokładał należytej staranności, nie ponosił odpowiedzialności za takie działania[5].
Jednak, m.in. w 2014 r., Sąd Najwyższy[6] stwierdził, że zawinione działanie członka zarządu, dokonane z przekroczeniem granic ryzyka gospodarczego, jest sprzeczne z interesem spółki. W konsekwencji, takie działanie podważa kompetencje zarządu (wyrażone w art. 201 § 1 KSH) tj. do prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentacji.
Mocą powyższego orzeczenia, Sąd Najwyższy wskazał nowy kierunek odpowiedzialności członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, zgodnie z którym odpowiada on za skutki swoich decyzji gospodarczych, przy podejmowaniu których powinien kierować się wyłącznie interesem spółki.
Co więcej, w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 7 lutego 2019 r[7]., Sąd podkreślił, że zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie jest wykonawcą poleceń wspólników, ale samodzielnym organem osoby prawnej. Działania zarządu spółki powinny być podporządkowane ustawie i umowie spółki, w celu prowadzenia jej spraw w sposób racjonalny oraz z korzyścią dla samej spółki. W niniejszej sprawie Sąd ocenił, że odwoływanie się przez członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością do tego, że kondycja majątkowa spółki jest konsekwencją wykonywania przez nich poleceń innych organów spółki (w tym w szczególności zgromadzenia wspólników) nie zwalnia ich z odpowiedzialności wobec samej spółki przewidzianej w art. 293 § 1 KSH, chyba że nie ponoszą winy za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub umową spółki.
Business judgement rule w praktyce
W praktyce jednoznaczne stwierdzenie, czy dane działanie członka zarządu lub rady nadzorczej zostało podjęte zgodnie z zasadą business judgement rule będzie nie lada wyzwaniem.
Ocena działań organów zarządzających powinna być dokonywana już na etapie podejmowania decyzji oraz uwzględniać takie czynniki jak to, czy:
- procedura podejmowania takiej decyzji była prawidłowa,
- członkowie organów zarządzających dochowali należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności,
- ich decyzje były zgodne z obowiązkiem dochowania lojalności.
Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami, skomplikowany proces decyzyjny powinien zostać również poprzedzony zasięgnięciem opinii specjalisty na podstawie udostępnionych pełnych i aktualnych danych. Dopiero po jej uzyskaniu członek organu powinien dokonać racjonalnego rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie.
Zapraszamy do śledzenia naszego bloga oraz zapisu do newslettera, w ramach którego będą mogli Państwo uzyskać bieżące informacje.
[1] Projekt uzasadnienia https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=1515;
[2] Art. 30054 KSH;
[3] Art. 300125 § 2 KSH;
[4] Art. 293 § 1 oraz § 2 KSH;
[5] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2006 r., sygn. akt: V CSK 128/05;
[6] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2014 r., sygn. akt: II CSK 627/13;
[7] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2019 r., sygn. akt: II CKS 8/18
