04 lip Kiedy świadczenie staje się niemożliwie do spełnienia – czyli o następczej niemożliwości świadczenia
Trwający na Ukrainie konflikt zbrojny może utrudniać, a w pewnych przypadkach nawet całkowicie uniemożliwiać spełnienie zawartego w umowie świadczenia.
We wcześniejszym wpisie o sile wyższej wyjaśniliśmy, że wojna może zostać uznana za czynnik usprawiedliwiający niewykonanie umowy. Z kolei stan następczej niemożliwości świadczenia nie tylko usprawiedliwia niewykonanie umowy, ale prowadzi do jej wygaśnięcia i zdjęcia z dłużnika obowiązku spełnienia świadczenia.
Kiedy występuje następcza niemożliwość świadczenia?
Stan niemożliwości świadczenia występuje zazwyczaj w sytuacji, gdy nie tylko dłużnik, ale nikt inny w danych okolicznościach nie jest w stanie spełnić danego świadczenia. Niemożliwość świadczenia musi mieć przy tym charakter trwały, a nie tylko przejściowy.
Stan ten wyklucza sytuację, w której spełnienie świadczenia jest w pełni możliwe, lecz byłoby nieopłacalne ekonomicznie i np. wiązałoby się z koniecznością poniesienia niewspółmiernych kosztów. W takim przypadku dłużnik nie jest jednak pozostawiony samemu sobie – może skorzystać z klauzuli nadzwyczajnej zmiany stosunków, którą przedstawimy w kolejnym wpisie.
Przykłady sytuacji, w których występuje następcza niemożliwość świadczenia:
Kiedy ani kontrahent, ani nikt inny nie może spełnić świadczenia
W praktyce chodzi np. o sytuację, gdy określony towar przestał być wytwarzany przez producenta i nie ma już możliwości jego dalszego sprowadzania. Kontrahent (i każdy inny podmiot) nie może w takim przypadku dostarczyć zamówionego wcześniej towaru, ponieważ nie ma obiektywnej możliwości jego pozyskania.
Ponadto z niemożliwością świadczenia możemy mieć do czynienia także wtedy, gdy towar co prawda nadal istnieje, ale nowowprowadzone regulacje prawne zabroniły obrotu nim. Niemożliwość świadczenia może też wystąpić na skutek ograniczenia prowadzenia określonej działalności gospodarczej (np. takiego, jakie miało miejsce podczas pandemii COVID-19) . Zaistnienie wszystkich powyżej przywołanych sytuacji oznaczać będzie, że nikt nie ma możliwości spełnienia świadczenia – nie tylko nasz kontrahent, ale i każdy inny uczestnik obrotu prawnego. W konsekwencji świadczenie jest niemożliwe do spełnienia.
Kiedy tylko kontrahent nie może spełnić świadczenia
Świadczenie może okazać się niemożliwe także wtedy, kiedy tylko dany podmiot nie może go spełnić. Dotyczy to sytuacji, gdy realizacja świadczenia wymaga pewnych szczególnych cech, które posiada dany dłużnik i z tego względu nie może zostać w jakikolwiek sposób zastąpiony. Przykładowo –kontrahent wytwarzający rzeczy określonego typu czy marki (np. dany model samolotu) zaprzestał działalności z powodu zniszczeń, które powstały podczas działań wojennych. Żaden inny podmiot nie jest wówczas w stanie spełnić takiego samego świadczenia.
Skutki następczej niemożliwość świadczenia
Z powodu niezależnych od stron okoliczności, które wystąpią po zawarciu umowy, spełnienie świadczeń z niej wynikających może okazać się niemożliwe. Nie oznacza to jednak, że któraś ze stron będzie zmuszona do wykonania w zamian jakiegoś innego świadczenia lub zapłaty odszkodowania na rzecz kontrahenta.
Kodeks Cywilny przewiduje, że w sytuacji, gdy świadczenie stało się niemożliwe do spełnienia z powodu okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności, zobowiązanie wygasa z mocy prawa. W konsekwencji strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać od kontrahenta świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do jego zwrotu. Oznacza to również, że powołanie się na niemożliwość świadczenia nie wymaga wcześniejszego uzyskania wyroku sądowego.
Mimo to, druga strona umowy może nie uznawać twierdzeń kontrahenta o niemożliwości świadczenia i podtrzymywać chęć uzyskania należnego jej zobowiązania. W takim wypadku powinna to wyraźnie oświadczyć kontrahentowi, wzywając go do spełnienia świadczenia na jej rzecz. Jednak jeśli kontrahent pozostanie przy swoim stanowisku, niezbędne może okazać się pozwanie go do sądu.
Powołanie się na stan niemożliwości świadczenia jest więc dla dłużnika szansą na uniknięcie konsekwencji prawnych związanych z niewykonaniem umowy. Każdy przypadek wymaga jednak indywidualnego rozpatrzenia i oceny.
Jak udowodnić, że świadczenie nie może być wykonane?
Aby potwierdzić, że świadczenie stało się niemożliwe do spełnienia, konieczne jest przedstawienie dowodów. Będzie to stosunkowo proste, gdy niemożliwość świadczenia jest następstwem wprowadzenia przez władze ograniczeń prowadzenia działalności gospodarczej (np. w postaci lockdownu danej branży). Gdy chodzi o niemożliwość świadczenia wynikającą z zaprzestania produkcji towarów, potrzebne będą np. maile czy dokumenty od dostawcy, z których wynika, że dany towar nie jest dostępny na rynku. Odpowiednie udokumentowanie okoliczności świadczących o niemożliwości świadczenia i przedstawienie rzetelnych dowodów pomoże również uniknąć sporu z drugą stroną umowy.
Zachęcamy do śledzenia bloga! W kolejnym wpisie z cyklu o trudnościach przy wykonaniu umowy opiszemy klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków, która daje m.in. możliwość uregulowania zobowiązania na nowo.
