31 sie Kontrola i nadzór spółki dominującej oraz prawo do squeeze out
Po wejściu w życie nowelizacji KSH znacząco zmienią się relacje między spółką dominującą a spółkami zależnymi, które zdecydują się na utworzenie formalnej grupy spółek. Ta pierwsza zyska nowe narzędzia kontroli i podporządkowywania pozostałych spółek z grupy, których uprawnienia doznają pewnych ograniczeń wynikających z uczestnictwa w grupie spółek.
Nowelizacja KSH wprowadzi mechanizmy usprawniające zarządzanie spółkami zależnymi w ramach grupy spółek. Wśród nich jest:
- poszerzenie dostępu do informacji,
- prawo do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki zależnej oraz
- prawo żądania udzielenia odpowiedzi przez tę spółkę.
Opisujemy je szerzej w artykule.
Dostęp do informacji
W ramach grupy spółek spółka dominująca będzie miała prawo przeglądać wszelkie księgi i dokumenty spółki zależnej oraz żądać od niej udzielenia informacji. Spółka dominująca nie musi w żaden sposób uzasadniać swojego żądania. Może je wystosować w każdym czasie, według swojego uznania. W praktyce decydował o tym będzie zarząd spółki dominującej.
Główne założenia prawa kontroli:
- dostęp do informacji na temat spółki zależnej – w każdym czasie bez konieczności uzasadniania takiego żądania lub spełnienia określonych przesłanek;
- zakresem żądania może być objęty każdy aspekt działalności spółki zależnej;
- zabezpieczenie wykonania – poprzez możliwość wystąpienia do sądu z wnioskiem o zobowiązanie spółki zależnej do udostępnienia informacji.
Udzielanie informacji spółce dominującej a tajemnica przedsiębiorstwa
Nowelizacja nie przewiduje żadnego ograniczenia dla prawa kontroli spółki dominującej. Tym samym spółki zależne działające w grupie spółek nie mogą odmówić udzielenia informacji na żądanie spółki dominującej. Realizacja prawa kontroli wymaga jednak uwzględnienia przepisów szczególnych, które mogą przykładowo zobowiązywać spółkę zależną do zachowania w tajemnicy określonych informacji. W praktyce może zatem dojść do konfliktu dwóch obowiązków spółki zależnej, gdzie wykonanie jednego z nich będzie oznaczało naruszenie drugiego.
Odmawiając udzielenia informacji prezes zarządu spółki zależnej ryzykuje swoją posadą. Z drugiej strony przekazanie informacji wbrew ustawie lub umowie może rodzić ryzyko odpowiedzialności prezesa zarządu oraz samej spółki. W takich sytuacjach niezbędna może być interwencja sądu, który rozstrzygnie konflikt.
Odpowiedź spółki zależnej na żądanie udzielenia informacji
Ustawa nie określa formy przekazania informacji oraz terminu, w jakim powinno to nastąpić. Wydaje się, że spółki powinny współpracować w tym zakresie. Spółka zależna nie ma jednak możliwości sprzeciwu lub odmowy, jeżeli spółka dominująca narzuci jej określony sposób postępowania.
Stały nadzór spółki dominującej – co oznacza?
W ramach grupy spółek rada nadzorcza spółki dominującej ma sprawować stały nadzór nad spółką zależną w zakresie realizacji interesu grupy spółek. W myśl nowych przepisów, nadzór ten ma więc być ograniczony jedynie do możliwości weryfikacji, czy spółka zależna realizuje w swojej działalności wspomniany interes grupy spółek.
Po raz kolejny pojawia się zatem nieostre pojęcie „interesu grupy”, co może rodzić wiele problemów praktycznych. Brak bowiem obiektywnych kryteriów, aby stwierdzić, czy dane zdarzenie lub czynność mieszczą się w interesie grupy. W praktyce będzie o tym prawdopodobnie decydować spółka dominująca, co może oznaczać, że jej rada nadzorcza będzie w stanie usprawiedliwić „interesem grupy” wszelkie czynności podejmowane w ramach nadzoru. Czynności nadzorcze również nie zostały określone w ustawie, a więc nie wiadomo, na czym w praktyce będzie ten nadzór polegał.
Sprawowanie nadzoru przez radę nadzorczą spółki dominującej nie może przy tym pozbawiać kompetencji radę nadzorczą spółki zależnej. W praktyce niestety może dojść do sytuacji, w której organy te zajmują odmienne stanowiska i spółki będą musiały zmierzyć się z problemem, jak ten konflikt rozstrzygnąć.
Prawo do odmiennego uregulowania
Nowe przepisy w zakresie stałego nadzoru nad spółką zależną pozostawiają wiele wątpliwości dotyczących ich praktycznego zastosowania. Co jednak istotne: ustawodawca pozwolił spółkom odmiennie uregulować te kwestie w umowie lub statucie spółki. Spółki będą mogły zdecydować na przykład o szczegółowym określeniu zasad i zakresu nadzoru lub zmianie podmiotu uprawnionego do jego sprawowania. Warto rozważyć skorzystanie z tej możliwości.
Przymusowy wykup, czyli squeeze-out
Przy założeniu grupy spółek istnieje dodatkowa możliwość przymusowego wykupu udziałów lub akcji spółki zależnej przez spółkę dominującą.
Dotychczas ustawowy przymusowy wykup akcji (squeeze-out) dotyczył tylko spółek akcyjnych i służył kumulacji rozdrobnionego kapitału poprzez wykup akcji należących do akcjonariuszy mniejszościowych przez akcjonariuszy większościowych. Wprowadzone prawo holdingowe nie tylko rozszerza możliwość zastosowania tej instytucji na spółki z o.o. i proste spółki akcyjne, ale także liberalizuje przesłanki jej zastosowania.
Wykupu może dokonać tylko spółka dominująca, która musi posiadać bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej. Kwestię tę można odmiennie uregulować w umowie lub statucie spółki zależnej – spółka dominująca będzie mogła posiadać mniej niż 90 proc. kapitału zakładowego spółki zależnej, jednak nie mniej niż 75%.
Wykup może dotyczyć udziałów lub akcji reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego. Cena wykupu udziałów lub akcji ustalana przez biegłego wybranego przez spółkę
Udział spółki dominującej w kapitale spółki zależnej będzie można również ustalać w sposób pośredni, np. przymusowego wykupu będzie mógł dokonać również inny wspólnik spółki zależnej, w którym spółka dominująca będzie miała określone prawa udziałowe lub który będzie działał w porozumieniu ze spółką dominującą.
Do przeprowadzenia przymusowego wykupu będzie wymagana uchwała spółki zależnej. Procedura będzie odbywała się zgodnie z przepisami o przymusowym wykupie w spółce akcyjnej.
Rozszerzenie możliwości przeprowadzenia squeeze-out także w innych spółkach kapitałowych to zmiana na lepsze. Z narzędzia tego chętnie korzystają grupy kapitałowe przy okazji wewnętrznych restrukturyzacji, w szczególności tam, gdzie kapitał jest rozproszony i nie ma możliwości nawiązania kontaktu z mniejszościowymi właścicielami, są jeszcze akcje pracownicze itd. Pozostaje jednak pewien niedosyt, że ustawodawca nie poszedł krok dalej i nie zdecydował się wprowadzić ustawowego przymusowego wykupu udziałów na gruncie przepisów ogólnych o spółce z o.o., które coraz częściej zaczynają mierzyć się z problem rozdrobnionego kapitału.
