17 sie Trwałość w projektach unijnych
Powoli dobiegają końca programy finansowane z funduszy UE na lata 2014-2020, takie jak np. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój. Szczególnie istotne dla tych projektów jest pojęcie trwałości, które ściśle wiąże się z ich zamykaniem. W artykule wyjaśnimy, co się pod nim kryje.
Co to jest trwałość projektu?
Zgodnie z art. 71 rozporządzenia ogólnego[1], o trwałości możemy mówić w przypadku projektów obejmujących inwestycje w infrastrukturę lub inwestycje produkcyjne. Naruszenie trwałości występuje kiedy:
- zaprzestano działalności produkcyjnej lub przeniesiono ją poza obszar objęty programem,
- nastąpiła zmiana własności elementu infrastruktury, która daje przedsiębiorstwu lub podmiotowi publicznemu nienależne korzyści,
- nastąpiła istotna zmiana wpływająca na charakter projektu, jego cele lub warunki wdrażania, która mogłaby doprowadzić do naruszenia jego pierwotnych celów.
Co to właściwie znaczy?
Przywołany wyżej art. 71 zawiera sporo niedookreślonych pojęć i wymaga wyjaśnienia.
W teorii trwałość dotyczy tylko projektów infrastrukturalnych lub produkcyjnych. Nie zmienia to faktu, że zazwyczaj instytucje przyznające wsparcie weryfikują osiągnięte wskaźniki i cele w zakresie trwałości również przy projektach, które nie są projektami infrastrukturalnymi lub produkcyjnymi.
Może być również tak, że beneficjent uzyskał pomoc publiczną na projekt, który nie jest projektem infrastrukturalnym lub produkcyjnym, jednak jest zobligowany do utrzymania inwestycji lub miejsc pracy przez określony czas. W takim wypadku trwałość również go dotyczy.
Skąd wiadomo, czy projekt dotyczy inwestycji infrastrukturalnej lub produkcyjnej? Infrastruktura to środek trwały w rozumieniu Wytycznych dotyczących kwalifikowalności[2], czyli taki, który:
- ma charakter nieruchomy,
- ma nieograniczoną żywotność przy normalnym użytkowaniu,
- zachowuje swój oryginalny kształt i wygląd w trakcie użytkowania.
Dla odmiany inwestycja produkcyjna:
- to inwestycja w środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne,
- służy wytwarzaniu towarów i usług,
- przyczynia się do wzrostu kapitału i zatrudnienia.
Kiedy trwałość nie ma zastosowania?
Istnieje szereg sytuacji, gdy nie stosuje się zasady trwałości projektu:
- Jeśli beneficjent zaprzestał działalności produkcyjnej wskutek upadłości niewynikającej z oszukańczego bankructwa. Musimy przy tym pamiętać, że oszukańcze bankructwo musi być każdorazowo potwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu. Jednak jeśli zaprzestano działalności, ale nie ogłoszono upadłości, może zostać to zinterpretowane jako naruszenie zasady trwałości.
- Jeśli mamy do czynienia z wkładami na rzecz instrumentów finansowych lub wkładami dokonywanymi przez takie instrumenty.
- Jeśli nastąpiła zmiana właściciela infrastruktury, ale nowy właściciel nie uzyskał nienależnych korzyści. Nienależną korzyścią będzie np. sprzedaż dofinansowanej infrastruktury po zaniżonej cenie. Nienależna korzyść to również korzyść, której nie da się pogodzić z celami programu lub działania, z którego dofinansowano projekt.
Przykład 1.
Uczelnia otrzymała środki na zakup infrastruktury badawczej w celu prowadzenia na niej niezależnych badań. Środki na zakup nie stanowiły pomocy publicznej. Rok po zakończeniu projektu infrastruktura została sprzedana przedsiębiorcy, który prowadzi na niej działalność komercyjną. W takiej sytuacji instytucja kontrolująca może uznać, że uczelnia naruszyła zasadę trwałości projektu.
Warto wiedzieć, że w przypadku uzasadnionej konieczności można wymienić sprzęt zakupiony z dofinansowania. W razie kontroli trzeba będzie uzasadnić, dlaczego sprzęt został wymieniony (np. zepsuł się, stał się przestarzały, itp.).
Przykład 2.
W ramach dofinansowanego projektu zakupiono 10 komputerów. Dwa lata po zakończeniu projektu przedsiębiorca z własnych środków wymienił komputery na nowe, o lepszych parametrach. Nie powinno stanowić to zagrożenia dla zasady trwałości.
W powyższym przykładzie zachowany został charakter projektu, o którym jest mowa w pkt. 3 definicji trwałości projektu. Pod tym pojęciem możemy rozumieć cechy projektu, które wyraźnie odróżniają go od innych projektów tego samego rodzaju. Do określenia charakteru inwestycji w infrastrukturę stosuje się takie kryteria, jak: parametry techniczne proponowanych rozwiązań czy dane statystyczne.
Realizację celów projektu ocenia się natomiast w kontekście osiągnięcia wskaźników przypisanych mu przez beneficjenta. Natomiast warunki wdrażania dotyczą okoliczności, w których projekt realizujemy, a także tego, jakimi kompetencjami dysponuje podmiot realizujący przedsięwzięcie. Oba te warunki zostały w tym przykładzie zachowane.
Okres kontroli projektów i korekta za niedochowanie trwałości
Podstawowy okres badania trwałości projektu obejmuje 5 lat od płatności końcowej na rzecz beneficjenta. W przypadku małych i średnich przedsiębiorstw okres ten został skrócony do 3 lat.
Jeśli kontrola stwierdzi, że nie dochowano trwałości projektu przez wymagany okres, nałoży na beneficjenta korektę finansową proporcjonalną do okresu, przez który trwałość projektu nie została zachowana.
Beneficjent może uniknąć negatywnych konsekwencji w przypadku wystąpienia siły wyższej w projekcie. Za siłę wyższą Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej uznaje chociażby pandemię COVID-19. Należy przy tym pamiętać, że to beneficjent musi poinformować o wystąpieniu siły wyższej, która uniemożliwia zachowanie trwałości projektu. Musi też być w stanie udowodnić, że siła wyższa faktycznie uniemożliwiła dochowanie trwałości jego projektu.
Założeniem funduszy strukturalnych UE było zapewnienie trwałych i pozytywnych zmian w gospodarce poszczególnych regionów. To stanowiło podstawę do ustanowienia zasady trwałości. Niestety Komisja Europejska nie zadbała o precyzyjność przepisów w tym zakresie. Mimo deklaracji, nie wydano dodatkowych wyjaśnień do rozporządzenia ogólnego w tym zakresie. Braki ze strony KE usiłowało naprawić Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. Dzięki temu możemy zapoznać się z Podręcznikiem trwałości dostępnym tutaj.
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006.
[2] Wytyczne ministra właściwego ds. rozwoju regionalnego w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności na lata 2014-2020.
