05 sty Odpowiedzialność członków zarządu za długi spółki
Zasadą jest, że właściciele oraz osoby kierujące spółkami kapitałowymi (czyli sp. z o.o., PSA i SA) nie ponoszą odpowiedzialności za ich długi. W pełni dotyczy to jednak tylko udziałowców i akcjonariuszy. Wyjątkiem od zasady są członkowie zarządu, którzy w niektórych wypadkach będą odpowiedzialni za długi i zobowiązania podatkowe spółki całym swoim majątkiem. Kiedy?
Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przepisy Kodeksu spółek handlowych przewidują, że członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki, gdy egzekucja z jej majątku okazała się nieskuteczna. Odpowiedzialność zarządu jest solidarna, co oznacza, że wierzyciel może domagać się zaspokojenia roszczenia od wszystkich członków zarządu łącznie, od kilku z nich albo od każdego z osobna. Co istotne, osoba kierująca spółką ponosi odpowiedzialność nie tylko za zapłatę należności głównej, przysługującej wierzycielowi wobec spółki, lecz także za należności z tytułu odsetek, koszty procesu oraz koszty bezskutecznego postępowania egzekucyjnego.
Ustawodawca przewidział jednak sytuacje, w których odpowiedzialność członka zarządu za długi spółki zostanie wyłączona. Musi wykazać, jedną z poniższych okoliczności:
- we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub zainicjowanie postępowania naprawczego przede wszystkim ma zapewnić sprawiedliwe zaspokojenie dotychczasowych wierzycieli według z góry ustalonych zasad. Kolejnym celem jest przeciwdziałanie dalszej degradacji wartości majątku spółki i powstawaniu nowych długów. Zainicjowanie takiego postępowania powinno nastąpić we „właściwym czasie”. W orzecznictwie przyjmuje się, że jest czas, gdy wprawdzie spółka spłaca jeszcze niektóre długi, ale wiadomo już, że ze względu na brak środków nie będzie mogła zaspokoić wszystkich swoich wierzycieli[1]. Członek zarządu nie będzie mógł zatem skutecznie obronić się przed odpowiedzialnością za długi, jeśli wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony, gdy spółka była już całkowitym bankrutem.
- niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy. W praktyce z taką sytuacją będziemy mieli najczęściej do czynienia, gdy przesłanki do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstały już po rezygnacji członka zarządu z pełnionej funkcji. Okolicznością wyłączającą winę nie będzie jednak wewnętrzny podział obowiązków – odpowiedzialność może ponieść każdy członek zarządu, a nie tylko ten, który jest odpowiedzialny za zarządzenie finansami spółki.
- wierzyciel nie poniósł szkody w wyniku jego działania. W praktyce będzie wymagało to wykazania, że mimo wdrożenia we właściwym czasie postępowania upadłościowego, wierzyciel i tak nie uzyskałby w tym postępowaniu zaspokojenia swojej należności, np. z uwagi na brak wystarczającego majątku spółki.
Członek zarządu odpowie również za długi spółki w razie podania nieprawdziwych danych o wniesieniu przez wspólników całości wkładów na pokrycie kapitału zakładowego (lub podwyższonego kapitału zakładowego). W takim wypadku będzie odpowiedzialny wobec wierzycieli solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.
Odpowiedzialność członków zarządu w prostej spółce akcyjnej oraz spółce akcyjnej
W przypadku prostej spółki akcyjnej obowiązują analogiczne zasady odpowiedzialności, jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Jeżeli w spółce ustanowiono radę dyrektorów, odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponoszą oni wszyscy, niezależnie od tego, czy pełnią funkcję dyrektorów wykonawczych, czy nie wykonawczych.
Odmiennie natomiast uregulowano odpowiedzialność członków zarządu spółki akcyjnej. Kodeks spółek handlowych nie przewiduje dla nich analogicznych form odpowiedzialności, jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w razie bezskuteczności egzekucji z majątku spółki. Nie oznacza to, że członek zarządu nigdy nie odpowie w takiej sytuacji za zobowiązania spółki. Wierzyciele, którzy nie uzyskali zaspokojenia swoich długów z majątku spółki mogą dochodzić od takich osób odpowiedzialności na zasadach ogólnych. Oznacza to, że to właśnie wierzyciel musi udowodnić, że:
- doznał szkody (zazwyczaj będzie to kwota niezaspokojonego roszczenia),
- członek zarządu działał niezgodnie z prawem (nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie),
- istnieje związek między działaniem członka zarządu a powstaniem szkody (sprowadzający się do wykazania, że gdyby wniosek o ogłoszenie upadłości został zgłoszony w terminie wierzyciel mógłby zaspokoić swoje roszczenie).
Jak widać, w takim przypadku droga pociągnięcia członka zarządu spółki akcyjnej do odpowiedzialności za jej długi jest znacznie bardziej wymagająca niż w przypadku spółki z o. o. lub PSA, a ciężar wykazania odpowiedzialności członka zarządu spoczywa w całości na wierzycielu.
Członek zarządu spółki akcyjnej może również odpowiadać za jej zobowiązania względem wierzycieli. w sytuacji, gdy złożył nieprawdziwe dane o wniesieniu przez akcjonariuszy całości wkładów na pokrycie kapitału zakładowego lub podwyższonego kapitału zakładowego. W takim wypadku będzie odpowiedzialny wobec wierzycieli solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.
Co z odpowiedzialnością wobec „fiskusa”?
Członkowie zarządu spółek kapitałowych w razie bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce odpowiadają również za jej zobowiązania podatkowe. Dotyczy to należności, których termin płatności upłynął w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.
Podobnie jak w przypadku zobowiązań prywatnoprawnych, członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności jeśli wykaże, że we właściwym czasie w imieniu spółki zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Odpowiedzialność zostanie również wyłączona, jeśli niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy. Odpowiedzialności nie poniesie również członek zarządu, który wskazał organowi skarbowemu majątek spółki, który nadaje się do egzekucji i umożliwi spłatę zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Wymagania wobec członka zarządu
Aby skutecznie wyłączyć swoją odpowiedzialność za zobowiązania spółki, członkowie zarządu muszą przede wszystkim w odpowiednim czasie zainicjować postępowanie upadłościowe lub naprawcze. Wymaga to bieżącego orientowania się w stanie interesów i majątku spółki. Należy przy tym pamiętać, że jako profesjonalistę, członka zarządu obowiązuje w tym zakresie podwyższony standard należytej staranności w sprawowaniu swojej funkcji. Chociaż członek zarządu to zazwyczaj sprawny manager, to przepisy prawa w zakresie oceny kondycji przedsiębiorstwa stawiają mu wysokie wymagania równe specjaliście z zakresu finansów i rachunkowości. W związku z tym ważne jest, aby w trudnym dla spółki czasie zarząd, podejmując decyzję o kontynuacji działalności spółki, posiłkował się odpowiednimi analizami lub opiniami specjalistów, w szczególności z zakresu finansów i rachunkowości, dotyczących płynności finansowej spółki.
[1] Wyrok SN z dnia 15 maja 2014 r., II CSK 480/13, LEX nr 1496280
