09 maj Nowe prawo pierwokupu udziałów i akcji
Sprzedaż spółek posiadających nieruchomości położone w granicach najważniejszych dla polskiej gospodarki portów morskich z nowymi ograniczeniami – Skarb Państwa będzie mieć prawo pierwokupu w nabyciu udziałów i akcji spółek kapitałowych oraz będzie mógł wykupić nieruchomości należące do spółek osobowych w razie zmian w składzie osobowym tych spółek.
Kogo dotyczą zmiany?
Nowelizacja wprowadzająca prawo pierwokupu utrudni sprzedaż akcji i udziałów w spółce, która:
- jest właścicielem, użytkownikiem wieczystym lub współużytkownikiem wieczystym nieruchomości położonej w granicach portu,
- posiada nieruchomości na podstawie umowy najmu, dzierżawy bądź użytkowania zawartej z właścicielem, którym jest Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego albo podmiot zarządzający portem lub przystanią morską (przy czym umowa musi być zawarta na okres co najmniej 10 lat).
Nowe przepisy dotyczą wszystkich spółek prawa handlowego i nieruchomości znajdujących się na terenie „portu morskiego o podstawowym znaczeniu dla gospodarki narodowej”. Mowa więc o 4 następujących:
Mechanizmy i uprawnienia przewidziane w nowelizacji są przy tym odmienne w przypadku: zbywania udziału w spółkach kapitałowych oraz zmiany składu wspólników w spółkach osobowych.
Prawo pierwokupu – jak wpłynie na proces sprzedaży spółek?
Prawo pierwokupu gwarantuje uprawnionej do niego osobie możliwość zakupu danej rzeczy lub prawa w pierwszej kolejności. Jeśli zakupu chce dokonać ktoś inny, sprzedawca musi zawrzeć z nim umowę warunkowej sprzedaży, która dojdzie do skutku pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu nie skorzysta z przysługującego mu prawa. Tylko wówczas nabywca (nieposiadający prawa pierwokupu) może kupić określoną rzecz lub prawo.
W następstwie umowy warunkowej, uprawniony może skorzystać ze swojego prawa i daną rzecz lub prawo wykupić za cenę, która obowiązywała w takiej umowie. Działanie prawa pierwokupu zobrazowaliśmy na poniższym przykładzie:
Ustawa z 13 stycznia 2023 r. dotyczy pierwokupu udziałów i akcji w spółkach kapitałowych, których nieruchomości zlokalizowane są we wspomnianych wcześniej portach. Co jednak ważne, chroni ona interesy Skarbu Państwa również w przypadku transakcji dokonywanych przez spółki osobowe. Różnice omawiamy poniżej.
Dla spółek kapitałowych
Sprzedaż akcji i udziałów, obciążonych przez nowe prawo pierwokupu, objęta jest licznymi wymogami. Proces składa się z następujących etapów:
- Zawarcie warunkowej umowy sprzedaży.
- Zawiadomienie Ministra do spraw gospodarki morskiej o treści umowy. Do zgłoszenia należy załączyć dokumenty dotyczące zarówno samej spółki (w tym m.in. bilans oraz rachunek zysków i strat), jak i nieruchomości (m.in. odpis księgi wieczystej oraz wypis z ewidencji gruntów i budynków). Zawiadomienie należy wystosować w ciągu 7 dni od zawarcia warunkowej umowy sprzedaży.
- W terminie 3 miesięcy od otrzymania zawiadomienia, Minister może złożyć oświadczenie o skorzystaniu z prawa pierwokupu. Formą obowiązującą jest tutaj akt notarialny.
Minister powinien poinformować właściciela spółki o skorzystaniu z prawa pierwokupu. Informacja na ten temat publikowana jest również w Biuletynie Informacji Publicznej.
Pokreślmy również, że sprzedaż akcji lub udziałów dokonana z pominięciem obowiązków wynikających z nowych przepisów jest nieważna.
Dla spółek osobowych
Jeżeli w spółce osobowej, która posiada nieruchomość w jednym z wymienionych portów, dojdzie do zmian podmiotowych, a więc albo inna osoba wejdzie w prawa i obowiązki jednego ze wspólników, albo do spółki dołączy nowy wspólnik, to nieruchomość może zostać „przejęta” przez Skarb Państwa. W takiej sytuacji cena powinna odpowiadać wartości rynkowej nieruchomości – jej wysokość ustala się na podstawie przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Sama procedura jest tutaj analogiczna do opisanego wyżej procesu prawa pierwokupu udziałów lub akcji w spółce kapitałowej. Co istotne, wszyscy wspólnicy spółki są solidarnie odpowiedzialni za zawiadomienie Ministra o zawarciu warunkowej umowy.
Jeżeli wstępującym w prawa i obowiązki dotychczasowego wspólnika jest osoba mu bliska, bądź gdy przystępujący wspólnik jest osobą bliską w stosunku do dotychczasowych wspólników, wówczas przepisy te nie znajdują zastosowania.
Kto jeszcze może skorzystać na nowelizacji?
W konkretnym przypadku Rada Ministrów może przyznać upoważnienie do wykonania prawa pierwokupu udziałów i akcji w ,,spółkach portowych” również innym podmiotom, w tym spółkom handlowym z większościowym udziałem Skarbu Państwa. W tym momencie warto zaznaczyć, że pod tym pojęciem nie muszą kryć się wyłącznie spółki, w których Skarb Państwa ma więcej niż 50% akcji lub udziałów. Brak doprecyzowania daje pole do przyjęcia interpretacji, że o większości udziałów może świadczyć sama możliwość przegłosowania uchwał przy rozproszonym akcjonariacie.
Kwestionowanie ceny – kolejny przywilej Ministra
Poza przywilejem, jakim jest prawo pierwokupu, Minister może zakwestionować cenę sprzedawanych akcji lub udziałów w spółce – poprzez wystąpienie do sądu z wnioskiem o ustalenie ceny. Ma na to 30 dni – liczone od daty złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu. Co ciekawe, zanim sąd podejmie decyzję co do ostatecznej ceny, Minister może (ale nie musi) zapłacić sprzedawcy część, która nie podlega zakwestionowaniu.
W przedmiocie właściwości rzeczowej sądu mają zastosowanie przepisy ogólne kodeksu postępowania cywilnego.
Nowe przepisy już obowiązują
Nowelizacja wnosząca prawo pierwokupu obowiązuje od 23 lutego 2023 r. Zgodnie z przepisami przejściowymi, ma ona zastosowanie do wszystkich umów zawartych, ale niewykonanych przed dniem wejścia w życie ustawy. Jeśli więc ,,spółka portowa” zawarła umowę zobowiązującą do zawarcia umowy sprzedaży jej akcji lub udziałów przed wspomnianą datą, ale nie zdążyła przenieść własności tych udziałów, to będzie musiała dopełnić wszelkie obowiązki, które wprowadza nowelizacja.
