10 maj System kaucyjny w Polsce

Producenci napojów i podmioty z branży gastronomicznej, prowadzący jednostki handlu detalicznego lub hurtowego, a także inni przedsiębiorcy mają coraz mniej czasu na przygotowanie się do systemu kaucyjnego, który wejdzie w życie z początkiem 2025 r. Aby w tym pomóc, przedstawiamy najważniejsze informacje o tym rozwiązaniu oraz nowych obowiązkach.

System kaucyjny – od kiedy i na czym polega?

System kaucyjny w Polsce będzie obowiązywać od początku 2025 r. Jego celem jest zapewnienie odpowiedniego poziomu recyklingu opakowań na napoje powszechnie występujące w obrocie gospodarczym. Typy objęte przepisami prezentujemy niżej.

Przedsiębiorcy wprowadzający na rynek napoje w takich opakowaniach będą musieli umieszczać na nich oznakowanie wskazujące na objęcie ich systemem kaucyjnym oraz określające wysokość kaucji. Kaucja (do 2,00 zł za opakowanie) będzie pobierana od użytkownika końcowego (np. konsumenta) w momencie sprzedaży produktu. Zwracana będzie w chwili zwrotu:

• opakowania (np. opróżnionej szklanej butelki po napoju),
• odpadu opakowaniowego powstałego z takiego opakowania (np. pękniętej szklanej butelki po napoju).

Zwrot kaucji nie będzie wymagał okazania żadnego dowodu zakupu (np. rachunku).

Wszystkie sklepy o powierzchni większej niż 200 m2 będą musiały przyjmować opakowania objęte systemem. Sklepy o mniejszej powierzchni nie będą mieć takiego obowiązku.  

Lista i opis poszczególnych ról

Wielu przedsiębiorców zastanawia się, czy i w jakim zakresie będzie musiało uczestniczyć w systemie kaucyjnym w Polsce. W rzeczywistości mogą oni odgrywać role wskazanych poniżej osób:  

• wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje – przedsiębiorca, który wprowadza do obrotu produkty w opakowaniach objętych systemem (czyli udostępnia je po raz pierwszy na terytorium kraju w celu używania lub dystrybucji) – np. producent lub importer napojów gazowanych,
• wprowadzający bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje – szczególny rodzaj wprowadzającego – dotyczy przedsiębiorców wprowadzających na rynek napoje w szklanych butelkach wielokrotnego użytku (o poj. do 1,5 l) i odbierających puste szklane butelki – za pomocą własnej sieci dystrybucji, do i z miejsca wskazanego przez nabywcę – np. dostawcy butelkowanej wody do sieci hotelarskich,
• prowadzący jednostkę handlu detalicznego – np. sprzedawca napoju gazowanego w sklepie spożywczym,
• prowadzący jednostkę handlu hurtowego – np. hurtownik zaopatrujący lokalnych sprzedawców w napoje gazowane,
• użytkownik końcowy – np. osoba lub firma, która na własne potrzeby (czyli nie do dalszej sprzedaży) nabywa produkty w opakowaniach objętych systemem,
• podmiot reprezentujący – tworzy i zarządza systemem kaucyjnym.

Obowiązki wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje

Producenci napojów i inni wprowadzający mogą, ale nie muszą przystąpić do systemu kaucyjnego w Polsce. Jeśli się na to zdecydują, to będą musieli:

• finansować go,
• osiągać wynikające z ustawy poziomy selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych (grafika niżej),
• umieszczać na opakowaniach produktów odpowiednie oznakowanie i informacje o wysokości kaucji.

Opłata produktowa

Jeżeli dany wprowadzający uczestniczy w systemie kaucyjnym w Polsce, ale nie osiągnął wspomnianych wyżej poziomów selektywnego zbierania, będzie musiał zapłacić odpowiednią opłatę produktową – w wysokości jej 50%. Drugie 50% zapłaci podmiot reprezentujący.

Jeżeli wprowadzający w ogóle nie będzie uczestniczyć w systemie i nie osiągnie wskazanych poziomów – będzie musiał zapłacić 100% opłaty produktowej.

Obowiązki sprzedawców i hurtowników

Sprzedawcy i hurtownicy muszą uczestniczyć w systemie kaucyjnym w Polsce.

Sprzedawcy posiadający sklepy o powierzchni poniżej 200 m2 będą musieli:

• zawrzeć umowę z co najmniej jednym podmiotem reprezentującym,
• pobierać kaucję za opakowania objęte systemem,
• prowadzić ewidencję i udostępniać użytkownikom końcowym stosowne informacje (m.in. o sposobach zwrotu opakowań i odpadów opakowaniowych).

Dodatkowo będą mogli odbierać puste opakowania lub odpady opakowaniowe oraz zwracać kaucję.

Z kolei sprzedawcy posiadający sklepy o powierzchni powyżej 200 m2 m będą musieli zawrzeć umowę z każdym podmiotem reprezentującym, który się do nich zgłosi. Będą także zobowiązani do zwrotu kaucji i zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych.

Sprzedawcy posiadający sklepy o powierzchni powyżej 2000 m2 będą mieli dodatkowe obowiązki nieobjęte systemem kaucyjnym. Będą zobowiązani do prowadzenia na własny koszt selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych po produktach w opakowaniach, które są przez nich sprzedawane, a nie są objęte systemem (np. często spotykane w hipermarketach 5-litrowe butelki z wodą źródlaną).

Kto będzie prowadził system kaucyjny w Polsce?

System kaucyjny w Polsce ma być tworzony i zarządzany przez samych przedsiębiorców, czyli tzw. podmioty reprezentujące. O taką funkcję może się starać tylko spółka akcyjna z siedzibą na terenie Polski, która:

• została utworzona przez wprowadzających produkty w opakowaniach na napoje lub wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje (lub reprezentujące ich związki pracodawców/izby gospodarcze),
• posiada akcjonariuszy wyłącznie wśród wspomnianych wyżej podmiotów,
• wykonuje wyłącznie działalność związaną z gospodarowaniem opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz organizowaniem i prowadzeniem systemu kaucyjnego,
• realizuje określone w ustawie obowiązki, a dochody przeznacza wyłącznie na cele statutowe,
• posiada kapitał zakładowy w wysokości co najmniej 5 mln zł,
• uzyskała specjalne zezwolenie na prowadzenie systemu kaucyjnego w Polsce (wydane przez ministra właściwego ds. klimatu).

Każdy podmiot reprezentujący może stworzyć własny system kaucyjny. W praktyce możliwe jest więc występowanie kilku, a nawet kilkunastu takich systemów w Polsce (w których udział będą brać różni producenci napojów i inni przedsiębiorcy).

Głównym zadaniem podmiotu reprezentującego jest utworzenie i zarządzanie systemem kaucyjnym w Polsce. Będzie on odpowiadać m.in. za:

• zapewnienie wynikających z ustawy poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych,
• odbieranie opakowań i odpadów opakowaniowych ze sklepów oraz innych punktów zbiórek,
• transport opakowań (np. oczyszczonych szklanych butelek) do wprowadzających produkty w opakowaniach,
• transport odpadów (np. uszkodzonych butelek) do zakładów przetwarzania odpadów.

Podmiot reprezentujący będzie także zobowiązany m.in. do składania stosownych sprawozdań w BDO w imieniu wprowadzających uczestniczących w jego systemie.

Aktualne prace nad regulacją

Od uchwalenia regulacji dotyczącej systemu kaucyjnego w Polsce pojawiło się wiele pytań związanych z wdrażaniem tego rozwiązania. Związek Pracodawców Polskich[2] stwierdził, że kaucja nie stanowi dochodu sprzedawcy i nie powinna być objęta podatkiem VAT.

Pokłosiem toczących się dyskusji była m.in. interpelacja z 5 marca 2024 r.[3], w której przytoczono wątpliwości związane m.in. z tym, czy operatorzy zdążą z odpowiednim przygotowaniem systemu do 1 stycznia 2025 r., a także postulaty związane m.in. ze stopniowym jego rozszerzeniem na kolejne frakcje. Ponadto przedsiębiorcy oficjalnie zaapelowali do premiera o pilne wdrożenie zmian w przepisach regulujących system kaucyjny.

Jak wynika z odpowiedzi na wspomniane interpelację i apel, oraz z oficjalnych zapowiedzi, ministerstwo prowadzi obecnie prace nad zmianami w systemie kaucyjnym. Obejmują one m.in.:

• zwolnienie kaucji z VAT,
• zwiększenie kaucji z 0,5 zł do 1 zł za butelki szklane wielokrotnego użytku,
• włączenie do systemu pozostałych opakowań szklanych, np. słoików (stopniowo od 2026 r.),

Co dokładnie ma się zmienić?

Na stronach rządowych pojawił się już projekt zmiany ustawy dotyczącej systemu kaucyjnego w Polsce[4]. Ma on dotyczyć przede wszystkim podmiotów reprezentujących i wynika z wątpliwości, czy obecne przepisy są wystarczające do planowanego uruchomienia i rzetelnego prowadzenia systemów przez te podmioty. Najważniejsze zmiany mają polegać na:

• doprecyzowaniu zawartości wniosku o wydanie zezwolenia, w tym dookreślenie wymaganych dokumentów, załączników i innych informacji (m.in. oświadczenia o niekaralności członków rady nadzorczej, zarządu i prokurentów, planu realizacji rozliczeń finansowych z uczestnikami systemu kaucyjnego, harmonogramu prac w zwiącku z uruchomieniem systemu kaucyjnego),
• wskazaniu, że udzielane podmiotowi zezwolenie ma określać termin uruchomienia systemu kaucyjnego – nie dłuższy niż 2 lata od wydania zezwolenia,
• możliwości wezwania podmiotu do zmiany zezwolenia z uwagi na zmianę warunków w nim określonych,
• obowiązku informowania ministra ds. klimatu o realizacji harmonogramu prac w związku z uruchomieniem systemu kaucyjnego,
• wskazaniu, że decyzjom wydawanym przez ministra ds. klimatu (m.in. o cofnięciu udzielonego zezwolenia bez odszkodowania) można nadać rygor natychmiastowej wykonalności,
• ustanowieniu zasady jednoinstancyjności postępowań dotyczących systemu kaucyjnego,
• wskazaniu, że WIOŚ przeprowadza kontrolę podmiotu reprezentującego przed i po uruchomieniu systemu,
• pobieraniu kaucji na każdym etapie dystrybucji produktu (a nie dopiero od użytkownika końcowego),
• wskazaniu, że sklepy o powierzchni do 200 m2 muszą pobierać i zwracać kaucję oraz zbierać puste butelki szklane wielokrotnego użytku (w zakresie butelek plastikowych i metalowych puszek muszą jedynie pobierać kaucję),
• przesunięciu na 2026 r. zbiórki opakowań po mleku i produktach mlecznych, 
• zapewnieniu w każdej gminie co najmniej jednego punktu odbierania od użytkowników końcowych opakowań i odpadów opakowaniowych objętych systemem kaucyjnym.

Chociaż jest to dopiero projekt ustawy, przedsiębiorcy powinni uwzględnić ogólny kierunek planowanych zmian już na etapie przygotowań do wdrożenia systemu kaucyjnego w Polsce. A jeśli potrzebują Państwo wsparcia w tym zakresie, zachęcamy do kontaktu.

---

[1] Interpelacja nr 2211 do ministra klimatu i środowiska w sprawie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi tworzącej nowy system kaucyjny

[2] https://zpp.net.pl/wp-content/uploads/2024/03/28.03.2024_Stanowisko_ZPP_System_Kaucyjny_do_poprawy.pdf

[3] https://www.sejm.gov.pl/sejm10.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=D3DKL5

[4] https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12384703/13056543/13056544/dokument665755.pdf.