22 mar Surowe sankcje w projekcie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Celem projektu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zagrożone pod groźbą kary jest zwiększenie efektywności karania podmiotów zbiorowych za przestępstwa gospodarcze oraz skarbowe. Projekt 11 stycznia 2019 r. został skierowany do Sejmu.

Dotychczasowe rozwiązania przyjęte w obecnej ustawie okazały się nieskuteczne – najwyższa orzeczona na jej podstawie kara to zaledwie 12 tys. zł. Ustawodawca uznając, że aktualne przepisy są nieefektywne, nie tylko znacząco zmienił przesłanki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w projekcie ustawy, ale również poszerzył katalog kar, środków karnych i środków zapobiegawczych.

Szeroki katalog sankcji

Projekt zakłada możliwość nałożenia na podmiot zbiorowy kary pieniężnej od 30 tys. zł do nawet 30 mln zł (z możliwością jej podwyższenia do 60 mln zł w przypadku zaniechania wyjaśnienia nieprawidłowości zgłoszonych przez sygnalistę lub nieusunięcie stwierdzonych nieprawidłowości). Dla porównania, na gruncie obecnych przepisów w stosunku do podmiotu zbiorowego sąd może orzec karę pieniężną w kwocie od 1 tys. zł do 5  mln zł, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony.

Nową i najdalej idącą sankcją jest jednak rozwiązanie podmiotu zbiorowego, które będzie mógł orzec sąd w przypadku, gdy spółka w całości lub w znacznej części służyła do popełnienia czynu zabronionego zagrożonego karą pozbawienia wolności nie niższą niż 5 lat lub gdy uprzednio orzeczono już karę pieniężną, a orzeczenie innej kary nie zapewni przestrzegania przez podmiot zasad należytej staranności.

Ustawodawca znacznie rozszerza również katalog środków karnych. Na gruncie projektu możliwe będzie orzeczenie m.in.:

– przepadku mienia lub korzyści majątkowych albo ich równowartości,

– zakazu promocji lub reklamy prowadzonej działalności, oferowanych towarów lub usług;

– zakazu prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju,

– zakazu korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego ze środków publicznych bądź obowiązek zwrotu udzielonego wsparcia;

– zakazu ubiegania się o zamówienia publiczne;

– stałe lub czasowe zamknięcie oddziału;

– obowiązku naprawienia szkody, zadośćuczynienia oraz nawiązki.

W projekcie rozszerzono także katalog środków zapobiegawczych, które mogą zostać nałożone na podmiot zbiorowy w postępowaniu przygotowawczym. O ich zastosowaniu zdecyduje prokurator w formie postanowienia zatwierdzanego przez sąd. Co istotne, znaczna część środków zapobiegawczych jest praktycznie tożsama ze środkami karnymi, które mogą zostać orzeczone dopiero w przypadku przypisania spółce odpowiedzialności za przestępstwo (np. zakaz promocji i reklamy, zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, wstrzymanie wypłat dotacji lub subwencji).

Oznacza to, że w praktyce stosowanie środków zapobiegawczych będzie niejako zmierzać do ukarania podmiotu zbiorowego jeszcze przed wydaniem prawomocnego wyroku skazującego.

Co więcej zastosowanie wobec podmiotu zbiorowego niektórych ze środków zapobiegawczych, np. wstrzymanie dotacji lub subwencji czy zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, może całkowicie sparaliżować działalność spółki. Istotnym ryzykiem będzie zatem utrata płynności finansowej, co w skrajnych sytuacjach skutkować może koniecznością złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jeszcze przed wydaniem wyroku (lub postanowienia o umorzeniu postępowania!).

Dotkliwe zabezpieczenia

Ustawodawca przewidział również możliwość ustanowienia w toku postępowania zabezpieczenia majątkowego na mieniu podmiotu zbiorowego na poczet kar i środków karnych, obowiązku naprawienia szkody lub kosztów sądowych, jeśli zachodzi obawa, że bez zabezpieczenia wykonanie przyszłego orzeczenia będzie znacznie utrudnione. Efektem zabezpieczenia będzie utrata możliwości rozporządzenia mieniem na czas jego ustanowienia.

Dodatkowo w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, wobec podmiotu zbiorowego może zostać zastosowany zarząd przymusowy. Efektem wprowadzenia do spółki zarządcy może być całkowita utrata kontroli nad spółką na czas trwania procesu (co w obecnych realiach może potrwać nawet do kilkunastu lat). Warto przy tym wskazać, że według projektu zarządca przymusowy przy wykonaniu swoich czynności będzie miał obowiązek zachowania jedynie należytej, a nie podwyższonej staranności, wynikającej z zawodowego charakteru działalności, do której zachowania zobowiązani są członkowie zarządu, rady nadzorczej czy likwidator.

Jak zatem zabezpieczyć podmiot zbiorowy przed wymierzeniem omówionych powyżej sankcji? Szerzej o tym pisaliśmy już na naszym blogu – artykuł dostępny jest tutaj.