05 lut Nowe zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
W dalszym ciągu trwają intensywne prace nad projektem odpowiedzialności podmiotów zbiorowych – dokument 11 stycznia 2019 r. trafił do Sejmu, natomiast już 15 stycznia 2019 r. został skierowany do konsultacji.
Zmiana modelu odpowiedzialności podmiotu zbiorowego
Na gruncie obowiązujących przepisów warunkiem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest prawomocne skazanie sprawcy przestępstwa (osobę fizyczną). W praktyce dotychczasowe przepisy były nieefektywne, o czym świadczy liczba postępowań, które na przełomie ostatnich lat były prowadzone wobec podmiotów zbiorowych: w 2014 r. – 31, w 2015 r. – 14, w 2016 r. – 25, w 2017 r. – 14 spraw. Co więcej, od 1992 r. wydano zaledwie 66 wyroków, a najwyższa kara wynosiła jedynie 12.000 zł.
Nowe przepisy mają to zmienić – do wszczęcia i prowadzenia postępowania przeciwko podmiotowi zbiorowemu wystarczające będzie ustalenie przez prokuratora, że doszło do popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego w związku z działalnością takiego podmiotu. Co więcej, do ukarania spółki będzie mogło dojść nawet wtedy, gdy sprawca nie zostanie wykryty.
Otwarty katalog przestępstw
Projekt ustawy nie przewiduje zamkniętego katalogu przestępstw, tzn. w praktyce wszczęcie postępowania sankcyjnego i w dalszej kolejności pociągnięcie spółki do odpowiedzialności będzie możliwe w przypadku popełnienia dowolnego przestępstwa lub przestępstwa skarbowego w związku z jej działalnością.
Odpowiedzialność nie tylko za swoje działania
Przesłanki odpowiedzialności projekt ustawy określa dosyć szeroko – podmiot zbiorowy poniesie odpowiedzialność za umyślne działanie lub zaniechanie członka swojego organu (np. członka zarządu).
Jeżeli popełnione przestępstwo pozostaje w bezpośrednim związku z działalnością spółki, spółka poniesie również odpowiedzialność, jeżeli zostało ono popełnione przez:
- osobę uprawnioną do reprezentacji, podejmowania decyzji lub sprawowania nadzoru,
- osobę dopuszczoną do działania w strukturach spółki – wskutek nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków,
- osobę zatrudnioną w spółce w związku ze świadczeniem pracy.
Dodatkowo, jeżeli spółka osiągnęła korzyść majątkową, chociażby pośrednio, z popełnionego przestępstwa odpowie za czyny kontrahenta lub jego pracownika, jeśli czyn pozostaje w związku z wykonywaniem umowy zawartej ze spółką. Warunek przypisania takiej odpowiedzialności określony został bardzo szeroko – należy w tym zakresie ustalić, że organ lub osoba działająca w imieniu spółki wiedziała lub mogła się dowiedzieć, że kontrahent lub jego pracownik będą usiłowali popełnić przestępstwo lub że po stronie kontrahenta występują nieprawidłowości w organizacji (wina w organizacji).
Whistleblowing
Projekt ustawy wprowadza dosyć szeroką ochronę prawną osób zgłaszających nieprawidłowości (sygnalistów) w organizacji spółki, jak obowiązek przywrócenia takiej osoby do pracy czy wypłata odszkodowania, jeżeli zgłoszone przez nią informacje były zasadne i mogły doprowadzić do zapobiegnięcia lub szybszego wykrycia czynu zabronionego.
Rola sygnalisty w organizacji podmiotu zbiorowego będzie szczególnie istotna również w kontekście obowiązku przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Jeżeli spółka nie przeprowadzi takich czynności lub nie usunie stwierdzonych naruszeń, może zostać na nią nałożona kara pieniężna nawet do 60 mln złotych.
Należyta staranność kluczem do bezpieczeństwa
Kluczem do zwiększenia bezpieczeństwa i tym samym zminimalizowania ryzyka pociągnięcia do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest wdrożenie efektywnych mechanizmów zapobiegania nieprawidłowościom oraz odpowiedniej reakcji na nie.
W dalszych publikacjach szczegółowo opiszemy najważniejsze aspekty projektu ustawy, w tym przybliżymy kwestie dotyczące m.in. grożących sankcji za jej naruszenie oraz istoty wykazania należytej staranności w organizacji.
